انتخابات مجلس 1402: کارزار نامزدهای بدون پیام

اندیشکده رهیافت؛

انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی در 4 اسفند ماه سال گذشته برگزار گردید و طی مدتی که از آن گذشته است کارشناسان مختلف از جنبه‌های گوناگون به تحلیل و بررسی انتخابات پرداخته‌اند. عمده بحث‌های صورت گرفته نیز حول میزان مشارکت و آرایش رأی‌ها بوده است؛ اما در این یادداشت از جنبه‌ای متفاوت و فنی‌تر به بررسیِ کلانِ رقابت‌های انتخاباتی پرداخته می‌شود. آن چه در این مکتوب مدنظر است ارزیابی مختصر از کمپین انتخاباتی دو گروه اصلی رقابت‌کننده در جبهه اصول‌گرایی است.

به زعم برخی از کارشناسان[1] قاطبه اصلاح طلبان عمدتا مشارکتی در انتخابات نداشتند. نه لیستی دادند و نه توصیه ای به ثبت نام کردند. از سوی دیگر جبهه اصول‌گرایی با تعدد لیست‌ها (شانا، امنا، جبهه صبح ایران و …) حضور پر تنش و متکثری در انتخابات داشت.

به فرض آن که انتخابات را به عنوان یک نهاد سازمان‌دهی جامعه و پیش برنده تغییر و تحولات سیاسی بدانیم و مروری نیز بر تاریخچه جریانات سیاسی در کشور داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که گروه‌های عمده سیاسی در ایران در بستر منازعات فکری و همزمان با انتخابات‌ها ظهور پیدا کرده‌اند. از همین رو، انتخابات‌های گذشته نه تنها محل رقابت اشخاص و گروه‌ها برای کسب مناصب سیاسی و اجتماعی بوده است بلکه مجالی برای تصادم اندیشه‌ها و گفتمان‌ها نیز شده است.

اما راجع به انتخابات مجلس دوازدهم، اگر از منازعه مشارکت-تحریم که یک سر آن خارج از چارچوب نظام سیاسی تعریف می‌گردد (و فراوان مورد تحلیل قرار گرفته) عبور کنیم، آن چه در انتخابات گذشته نظاره‌گر بودیم «کارزار رقابت میان نامزدهای بدون پیام» بود.

در واقع در انتخابات مجلس شاهد رقابت میان کهنه‌کارهای بی‌پیام و سیاست‌بازان تازه کار تخریبی بودیم. گروه نخست که میدان را خالی از رقیب جدی می‌دید و خود را در موضع قدرت می‌دانست تلاشی برای کمپین‌سازی نکرد؛ اما در طرف مقابل، گروه دوم با تحلیل فضای سیاسی انتخابات و با توجه به شرایط اجتماعی و منابعی که در اختیار داشت (اعم از منابع مالی، رسانه‌ای و انسانی) به این نتیجه رسیده بود که یک کمپین منفی[2] را راهبری نماید. کمپین منفی (یا مبارزه انتخاباتی منفی) فرایندی است که در طی آن نامزدها به جای ترویج نقاط قوت خود به تخریب و ترویج اشتباهات و نقاط ضعف رقبای خود می‌پردازند.

برآورد سیاست‌بازان فرصت‌طلب این دوره از انتخابات آن بود که باید توجه خود را به تعداد بسیار کمتری از رأی‌دهندگان که برای پیروزی‌شان کافی است، محدود کنند. بنابراین از طریق کاهش دادن تعداد مخاطبان خود و با استفاده از حامیان سرسخت‌شان در فضای مجازی، توانستند تعداد رأی‌دهندگانی را که باید با آنها ارتباط برقرار کنند، بسیار محدودتر نموده و مدیریت‌شان را ساده‌تر سازند. این گروه هدف‌گیری جمعیتی صحیحی داشت و پیام کمپین انتخاباتی خود را صرفاً برای گروه‌های جمعیتی مدنظرش مخابره نمود.

اما منظور از پیام انتخاباتی چیست؟

اجازه دهید با بیان این که چه چیزی یک پیام انتخاباتی نیست، شروع کنیم: پیام انتخاباتی، برنامه کارهایی که نامزد در صورت انتخاب شدن، انجام خواهد داد نیست، فهرست موضوعاتی که نامزد به آنها رسیدگی خواهد کرد، نیست و یک عبارت یا شعار ساده و جذاب هم نیست، تمام اینها بسته به این که رأی‌دهندگان را ترغیب خواهد کرد یا خیر، می‌توانند بخشی از یک پیام انتخاباتی باشند، اما هیچ یک از این موارد را نباید با پیام انتخاباتی اشتباه گرفت؛ چرا که پیام انتخاباتی عبارت است از جمله‌ای ساده که طی رقابت‌های انتخاباتی بارها و بارها برای ترغیب رأی‌دهندگان هدف تکرار خواهد شد. به عنوان مثال، ستاد انتخاباتی بیل کلینتون در سال 1992 در مقابل جورج بوش پیام ساده‌ای را برگزیده بود که می‌توانست هر موضوعی را به آن پیوند بزند:

«پس از دوازده سال رهبری جمهوری‌خواهان که به رکود اقتصادی و اجتماعی انجامیده، مردم آمریکا آماده تغییرند، انتخابات در این سال ساده است: تغییر یا تداوم وضع موجود.»[3]

اما گروه سیاست‌بازان تازه‌کار در هنگام طراحی پیام و ایجاد تمایز میان خود و رقبا بر این موضوع واقف بودند که از نظر اعتبار سیاسی میان رأی‌دهندگان هدف از موضع ضعیف‌تری نسبت به رقیب اصلی برخوردار هستند. در نتیجه راهبرد «کاهش اعتبار رقیب نزد رأی‌دهندگان» را برگزیدند و در این مسیر به موضوعات مبهم و موضع‌گیری‌های غیرمحبوب آنها تأکید شد.

در وضعیتی که سیاستمداران کهنه‌کار که برنامۀ جدیدی برای جلب رأی‌دهندگان به خود نداشتند تحت تأثیر اقدامات گروه مقابل در موضع انفعالی قرار گرفتند و نتایج انتخابات نیز مؤید کاهش اعتبار آنها می‌باشد.

[1] https://www.magiran.com/article/4498585

[2] Negative campaign

[3] راهنمای کاربردی پیروزی در انتخابات، برایان اودی، ترجمه محمدصادق الحسینی، نشر نگاه معاصر، ص 58

هسته فرهنگ و مشارکت سیاسی اندیشکده