جایگاه شورای عالی دفاع در قانون اساسی و نقش آن در تنظیم‌گری
جایگاه شورای عالی دفاع مستقیماً در اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعیین شده است.
سعید سالاری پژوهشگر حوزه‌ی اقناع افکار عمومی در یادداشتی برای اندیشکده‌ی رهیافت نوشت:
نظام جمهوری اسلامی ایران دارای ساختارهای حکمرانی پیچیده‌ای است که برخی از آنها مستقیماً در قانون اساسی پیش‌بینی شده‌اند. شورای عالی دفاع به عنوان یکی از نهادهای کلیدی در حوزه امنیت ملی و دفاعی، جایگاهی قابل توجه در قانون اساسی دارد. این شورا، با ترکیبی از مقامات عالی رتبه نظامی و کشوری، مسئولیت خطیر سیاست‌گذاری، هماهنگی و به‌ویژه تنظیم‌گری در حوزه‌های حساس دفاعی و امنیتی را بر عهده دارد. با انتصاب علی لاریجانی، چهره‌ای با سابقه‌ی طولانی در قوای مقننه و مجریه، به سمت دبیری این شورا، توجهات به نقش و عملکرد این نهاد و ظرفیت‌های تنظیم‌گری آن معطوف شد.
جایگاه قانونی شورای عالی دفاع در قانون اساسی
جایگاه شورای عالی دفاع مستقیماً در اصل ۱۱۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران تعیین شده است. بر اساس بند ۸ این اصل، تعیین سیاست‌های کلی دفاعی-امنیتی و همچنین هماهنگی بین فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر دفاعی-امنیتی از وظایف رهبری است که عملاً توسط شورای عالی دفاع، پیگیری و اجرا می‌شود (قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، اصل 110). این شورا، بر اساس قانون تشکیل شورای عالی امنیت ملی (مصوب سال 1362) تشکیل می‌شود و ترکیب آن شامل رئیس‌جمهور (رئیس شورا)، رؤسای قوای مقننه و قضائیه، فرمانده کل سپاه پاسداران، وزیران اطلاعات، کشور، امور خارجه و دفاع، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، نماینده رهبری و سایر مقامات حسب نیاز است. دبیر شورا، که توسط رئیس‌جمهور منصوب و با حکم رهبری تنفیذ می‌شود، نقش محوری در اداره امور جاری، پیگیری مصوبات و ارائه پیشنهادات به شورا دارد (قانون تشکیل شورای عالی امنیت ملی، ۱۳۶۲؛ مشروح مذاکرات مجلس خبرگان بازنگری، ۱۳۶۸).
نقش تنظیم‌گری شورای عالی دفاع
نقش تنظیم‌گری شورا در حوزه امنیت ملی و دفاعی چند وجهی است:
- تنظیم‌گری نهادی و سیاستی: شورا با تصویب سیاست‌های کلی دفاعی-امنیتی و طرح‌های کلان امنیت ملی، چارچوب‌ها و خط‌مشی‌های اصلی را برای کلیه نهادهای نظامی، امنیتی و مرتبط تعیین می‌کند. این مصوبات، نقشه راه تنظیم فعالیت‌های پیچیده و گاه موازی در این حوزه‌ها را ترسیم می‌نماید (فلاح‌زاده، ۱۳۹۷).
- تنظیم‌گری هماهنگی: یکی از کارویژه‌های اصلی شورا، ایجاد هماهنگی بین نهادهای متعدد فعال در حوزه امنیت و دفاع مانند ارتش، سپاه، وزارت دفاع، وزارت اطلاعات، نیروی انتظامی است. این شورا با حل اختلافات و تعیین حدود مسئولیت‌ها، از دوباره‌کاری و تعارض مأموریت‌ها جلوگیری کرده و کارایی کل سیستم را افزایش می‌دهد (امیرارجمند، ۱۳۸۹).
- تنظیم‌گری بحران: در شرایط بحران‌های امنیتی و نظامی مانند تهدیدات خارجی، ناآرامی‌های داخلی، شورا به عنوان عالی‌ترین مرجع تصمیم‌گیری، اقدام به تنظیم پاسخ‌های جامع و یکپارچه نظامی، امنیتی، سیاسی و تبلیغاتی می‌کند. مصوبات شورا در این شرایط، جهت‌دهنده تمامی اقدامات دستگاه‌هاست (ذوالفقاری، ۱۳۹۵).
- تنظیم‌گری در روابط خارجی دفاعی-امنیتی: شورا بر سیاست‌های کلان مربوط به خرید تسلیحات، همکاری‌های دفاعی-امنیتی بین‌المللی و مواجهه با تهدیدات خارجی نظارت و تنظیم‌گری اعمال می‌کند (قانون تشکیل شورای عالی امنیت ملی، ۱۳۶۲).
انتخاب علی لاریجانی، رئیس سابق مجلس شورای اسلامی و چهره‌ای با تجربه گسترده در عرصه‌های سیاسی و سیاست‌گذاری کلان، به عنوان دبیر شورای عالی دفاع، با انتظار تقویت کارکردهای سیاستی و تنظیم‌گری این نهاد همراه بود. تجارب لاریجانی می‌تواند در ابعاد زیر بر نقش تنظیم‌گری شورا تأثیرگذار باشد:
- تقویت رویکرد سیاستی و کلان‌نگر: سابقه طولانی لاریجانی در ریاست قوه مقننه، او را با فرآیندهای سیاست‌گذاری عمومی، قانون‌گذاری و نظارت آشنا ساخته است. انتظار می‌رود این تجربه به تدوین سیاست‌های دفاعی-امنیتی دقیق‌تر و قابل‌اجرا‌تر و همچنین بهبود هماهنگی بین‌دستگاهی منجر شود.
- فزایندگی نقش دبیر در هماهنگی: موقعیت سیاسی لاریجانی و شبکه ارتباطی گسترده او در بدنه حکومت، می‌تواند توانایی دبیر شورا را در پیش‌برد مصوبات و ایجاد وفاق بین نهادهای گاه رقیب افزایش دهد. دبیر به عنوان موتور محرکه جلسات و پیگیری مصوبات، نقش حیاتی در تحقق عملی تنظیم‌گری شورا دارد (امیرارجمند، ۱۳۸۹).
- تنظیم‌گری در حوزه‌های نوین: چالش‌های امنیتی نوظهور مانند امنیت سایبری، امنیت اقتصادی و جنگهای ترکیبی و به خصوص سابقه جنگگ 12 روزه جمهوری اسلامی و رژیم صهیونیستی نیازمند تنظیم‌گری هوشمند و پیچیده هستند. تجربه لاریجانی در مواجهه با مسائل پیچیده ملی و بین‌المللی می‌تواند به شورا در تدوین پاسخ‌های تنظیم‌گرانه مؤثرتر در این حوزه‌ها کمک کند.
شورای عالی دفاع با استناد به اصل ۱۱۰ قانون اساسی، نهاد محوری در سیاست‌گذاری، هماهنگی و تنظیم‌گری امور دفاعی و امنیتی ایران است. نقش تنظیم‌گری آن در تعیین خط‌مشی‌های کلان، ایجاد هماهنگی بین نهادهای متعدد، مدیریت بحران‌ها و تنظیم روابط دفاعی-امنیتی بین‌المللی، برای حفظ تمامیت ارضی و امنیت ملی کشور حیاتی است. انتصاب علی لاریجانی، سیاستمدار باتجربه و رئیس سابق مجلس، به سمت دبیری این شورا، پتانسیل تقویت ابعاد سیاستی، کلان‌نگر و هماهنگ‌کننده نقش تنظیم‌گری شورا را دارد. تجارب او در سیاست‌گذاری، قانون‌گذاری، مدیریت کلان و شبکه ارتباطی گسترده، می‌تواند به افزایش اثربخشی شورا در پاسخگویی به چالش‌های پیچیده امنیتی معاصر و تنظیم فعالیت‌های گسترده و متنوع نهادهای دفاعی-امنیتی کشور کمک شایانی نماید.
