اربعین حسینی و رونق مشارکت مردمی

اندیشکده؛ امروزه ارزش­‌هایی نظیر عدالت، انسانیت، آزادی و کرامت در سراسر جهان با مفهوم کلیدی مشارکت مردمی گره خورده است. مشارکت مردمی از یک سو عامل تحقق این ارزش‌­ها محسوب می­‌شود و از سوی دیگر به عنوان اثر و پیامد ناشی از این ارزش­‌ها به حساب می‌­آید. پدیده­ه‌ای مهمی در سطح بین­‌المللی حاکی از مشارکت مردمی است؛ اگرچه میزان و کیفیت آن­ها متفاوت است. در این میان جایگاه اربعین حسینی را شاید بتوان به عنوان بی‌نظیرترین پدیده مردمی معاصر در عرصه بین‌المللی دانست.

تحلیل اربعین از منظر مشارکت سیاسی و بین­‌المللی به معنای آثار و پیامدهایی است که این حرکت بزرگ در حوزه معادلات قدرت عراق، جهان اسلام و فراتر از آن در نظام بین­‌الملل برجای می‌­گذارد. نخستین پیامد و اثر این پدیده را می­توان به نفی هرگونه تبعیض مبتنی بر مذهب، دین، نژاد، قومیت و ملیت دانست. حضور طیف­‌های مختلف و متنوع اعم از شیعه، سنی، مسیحی، ایرانی، عراقی و حفظ کرامت تمامی آن­ها در طول مسیر نشان از اهتمام به نفی نگاه­‌های تبعیض‌­آمیز است. طبیعی است چنین امری با سیاست­‌های تفرقه‌­افکن و تبعیض‌­آمیزی که در طول سالیان متمادی از سوی قدرت­‌های مستقر ترویج شده است در تضاد بوده و آن­ها را به چالش می­کشد.

انسجام و یکپارچگی چشمگیر مردم در جهت رسیدن به هدفی مشخص نیز به عنوان دومین پیامد نشان­‌دهنده وجود آرمان­‌هایی انسانی و وحدت­بخش است. فارغ از این که مصادیق این آرمان­ها شامل چه مواردی می­شود؛ جنس این آرمان­ها انسانی بوده و می­تواند موتور محرکی برای پویایی مردم باشد. این انسجام و یکپارچگی مخصوصاً در میان سیاستمداران و مردم ایران و عراق به وضوح دیده می­شود. در این میان نیز هر حرکتی که وحدت­شکن باشد و شکوه اربعین را دچار مخاطره کند با واکنش­های سریع و قاطع مواجه شده و قبل از ایجاد بحرانی جدی از بین می­رود.

نکته جالب توجه در این سال­ها وقوع اتفاقاتی وحدت­شکن در هفته­ها و روزهای منتهی به اربعین است. به عنوان مثال ایجاد شورش و ناامنی در سال جاری توسط حامیان مقتدی صدر را می­توان نمونه­‌ای از این اتفاقات به حساب آورد. امری که منجر به نگرانی پیرامون خدشه‌­دارشدن شکوه اربعین شد و در نهایت نیز با اقداماتی سیاسی و دیپلماتیک و هم­چنین صدور بیانیه‌­ای از جانب مرجعیت رفع گردید. این موضوع را می‌­توان مرهون انسجام و یکپارچگی واقعی و طبیعی که در مسیر برپایی باشکوه اربعین ایجاد شده است دانست. شاید اگر دغدغه اربعین نبود رفع اختلافاتی سیاسی میان دو کشور و مخصوصاً داخل عراق به راحتی امکان­‌پذیر نبود.

ایجاد هویتی انسانی و عقلانی مبتنی بر ظلم گریزی، اخوت و برادری، ارائه خدمات اجتماعی، معنویت و عدالت را می‌­توان به عنوان بخشی دیگر از پیامدها و آثار اربعین دانست که بازتاب گسترده­ای در حوزه سیاست داخلی کشورها و سیاست بین‌­المللی برجای می­‌گذارد. در پایان می‌­توان گفت اربعین نقشی کلیدی در رونق مشارکت­‌های مردمی داشته است و همین امر سبکی جدید را در حوزه‌­های مختلف مخصوصاً حوزه سیاست بازتولید می­‌کند. این امر نیازمند مطالعه تجربی دقیق اربعین و استفاده از ظرفیت­‌های مردمی آن جهت تقویت و پیشبرد نظام­‌های مختلف اجتماعی و مخصوصاً نظام سیاسی است.