اهمیت دیپلماسی انرژی؛ احیای روابط گازی ایران و ترکمنستان
در پی تشدید تحریم‌های ظالمانه و جنگ اقتصادی تمام‌عیار غرب علیه ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران، راهبردهای پیشرفت اقتصاد ایران و در امان ماندن از شرایط جنگ و تکانه‌های اقتصادی با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله‌العالی تعیین گردید. «توسعۀ پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان به‌ویژه همسایگان» از جملۀ این سیاست‌ها است که می‌تواند نقشۀ راه بخش‌های مختلف اقتصاد کشور از جمله انرژی و نفت و گاز باشد.
در پی تشدید تحریم‌های ظالمانه و جنگ اقتصادی تمام‌عیار غرب علیه ملت و نظام جمهوری اسلامی ایران، راهبردهای پیشرفت اقتصاد ایران و در امان ماندن از شرایط جنگ و تکانه‌های اقتصادی با ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله‌العالی تعیین گردید. «توسعۀ پیوندهای راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشورهای منطقه و جهان به‌ویژه همسایگان» [1] از جملۀ این سیاست‌ها است که می‌تواند نقشۀ راه بخش‌های مختلف اقتصاد کشور از جمله انرژی و نفت و گاز باشد. پیگیری سیاست تک‌بعدی تعامل بی‌نتیجه با معدود کشورهای غربی توسط دولت حسن روحانی و کنارگذاشتن ظرفیت تعامل با سایر کشورها به‌خصوص کشورهای دوست، همسایه و هم منفعت که طیف بسیار وسیعی از کشورها را شامل می‌شود، موجب فرصت‌سوزی و از دست رفتن منافع ملی شد. رهبر معظم انقلاب اسلامی مدظله‌العالی در خصوص اهمیت گسترش روابط اقتصادی و تجاری با کشورهای مختلف می‌فرمایند: «تجارت خارجی خیلی مهم است، به طور ویژه با همسایگان. ما چهارده پانزده همسایه داریم که یک جمعیت عظیمی را تشکیل می‌دهند، بازار وسیعی را به وجود می‌آورند لکن به این‌ها منحصر نباید بود و [ارتباط با] دیگر کشورها هم همین‌جور است؛ حدود دویست و خرده‌ای کشور در دنیا هست؛ ما بنا نداریم با تعداد خیلی معدودی، با یکی دو کشور ارتباط داشته باشیم، با بعضی‌ها هم امکانش شاید نیست؛ اما با اکثر این‌ها امکان ارتباطات خوب و روان وجود دارد؛ تلاش لازم است» [2].
ترکمنستان یکی از کشورهای همسایه ایران است که از سالیان گذشته تعاملات مختلفی از جمله در حوزۀ انرژی با ایران داشته است. «بر اساس قرارداد ۲۵ ساله‌ای که در سال ۱۳۷۵ میان جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان امضا شده است این کشور باید سالانه بین ۸ تا ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به ایران صادر می‌کرد و ایران هم باید پول واردات را به‌حساب شرکت ترکمن گاز واریز می‌کرد. این قرارداد در شرایط سخت‌ترین تحریم‌ها هم ادامه داشت و به طور مثال در اوایل دهه ۹۰ که تحریم‌های ایران شدت گرفت این کشور به قیمت تبادل مستقیم طلا هم که شده مبادلات گازی خودش را استمرار بخشید. بااین‌وجود در سال ۱۳۹۵ به دلیل یک نزاع بدون توجیه میان وزارت نفت بیژن زنگنه و ترکمن‌ها بر سر تسویه‌حساب‌های مالی، اختلافات دو کشور بالا گرفت و با وجود سفر حمیدرضا عراقی، مدیرعامل وقت شرکت گاز، واردات گاز از ترکمنستان متوقف شد. ماجرا به اینجا ختم نشد و طرف ترکمن با شکایت از ایران در دادگاه ICC سوئیس خواستار تسویه‌حساب‌های پیشین به همراه دیرکرد آن‌ها شد که در نتیجه با صدور رأی دادگاه، کشور ایران به پرداخت ۲ میلیارد دلار جریمه محکوم شد» [3].
پس از روی کار آمدن دولت سید ابراهیم رئیسی، با مدنظر قرارگرفتن سیاست‌های اقتصاد مقاومتی و همچنین کسب تجربه از سیاست تک‌بعدی و ناکارآمد دولت پیشین، همکاری و تعامل گسترده با کشورهای دوست، همسایه و هم منفعت در دستور کار قرار گرفته و دیپلماسی اقتصادی در قبال این کشورها فعال شده است. در حوزۀ انرژی و نفت و گاز، احیای روابط با ترکمنستان از ابتدای شروع به کار دولت سیزدهم مدنظر قرار گرفت و نهایتاً علاوه بر گسترش روابط با ترکمنستان در حوزه‌های مختلف اقتصاد و انرژی، قرارداد گازی محل نزاع دو کشور احیا شده و بدهی ایران نیز تسویه شد. در جدول ذیل، بخشی از اقدامات دولت سیزدهم جهت احیای روابط جمهوری اسلامی ایران و ترکمنستان به‌خصوص در حوزۀ انرژی مورد اشاره قرار گرفته است.
جدول شمارۀ ۱: مروری بر روابط گازی ایران و ترکمنستان در دولت سیزدهم [4]
| اقدام | تاریخ |
| سفر جواد اوجی وزیر نفت دولت سیزدهم به ترکمنستان برای انجام مذاکرات به‌منظور احیای تجارت گاز با ترکمن گاز | ۲۲/۰۶/۱۴۰۰ |
| سفر یک‌روزۀ وزیر نفت به ترکمنستان و دیدار و گفت‌وگو با رئیس‌جمهور، وزیر امور خارجه و معاون رئیس کابینۀ وزیران در امور نفت و گاز ترکمنستان دربارۀ موضوعات انرژی، تبادلات انرژی، پتروشیمی، صادرات فرآورده، کاتالیست صدور خدمات فنی و غیره | ۰۷/۰۹/۱۴۰۰ |
| امضای قرارداد عملیات سوآپ سه‌جانبه میان ترکمنستان ایران و آذربایجان | ۱۱/۱۰/۱۴۰۰ |
| عملیاتی‌شدن توافق سه‌جانبه سوآپ گاز میان ترکمنستان ایران و آذربایجان و کمک به پایداری شبکه گاز در شمال و شمال شرق کشور | ۱۳/۰۳/۱۴۰۱ |
| امضای تفاهم‌نامۀ افزایش دوبرابری سوآپ گاز ترکمنستان به آذربایجان از طریق ایران در باکو | ۲۵/۰۸/۱۴۰۱ |
| برگزاری چهاردهمین نمایشگاه اختصاصی جمهوری اسلامی ایران در عشق‌آباد ترکمنستان | ۲۶/۱۱/۱۴۰۱ |
| دیدار و گفت‌وگوی هیئت ایرانی از وزارت نفت با هیئت‌های ترکمنی در عشق‌آباد ترکمنستان | ۲۹/۱۱/۱۴۰۱ |
| تفاهم برای امضای قرارداد واردات گاز ترکمنستان به ایران | ۱۰/۰۳/۱۴۰۲ |
با صرف ۲۰ ماه تلاش و دیپلماسی فعال توسط دولت سیزدهم به‌منظور تسویۀ بدهی ایجاد شده توسط دولت قبل به ترکمنستان، جلب اعتماد ترکمنستان جهت احیای روابط پس از ۵ سال اختلاف و احیای قرارداد واردات گاز از سوی جمهوری اسلامی ایران، روابط دو کشور در حوزۀ اقتصاد و انرژی به حالت قبل بازگشته است؛ بنابراین لازم است با استمرار و تقویت این رویکرد توسط مسئولان امر به‌خصوص در قبال سایر همسایگان و کشورهای دوست و هم منفعت و فعال‌شدن روزافزون دیپلماسی اقتصادی کشور در حوزه‌های مختلف از جمله انرژی، جنگ و تحریم اقتصادی علیه کشور خنثی و موانع پیشرفت اقتصادی کشور مرتفع گردد.
منابع و مآخذ
[1] رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی (۱۳۹۲)، ابلاغ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، ۲۹/۱۱/۱۳۹۲، قابل‌دستیابی در:khl.ink/f/25370 [2] رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی (۱۴۰۰)، بیانات در نخستین دیدار رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت سیزدهم، ۰۶/۰۶/۱۴۰۰، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/48588 [3] خبرگزاری مهر (۱۴۰۰)، روابط گازی ایران ترکمنستان احیاء می‌شود؟ قابل‌دستیابی در: mehrnews.com/xW6sx [3] شبکۀ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (۱۴۰۰)، مروری بر روابط گازی ایران و ترکمنستان در دولت سیزدهم، قابل‌دستیابی در: shana.ir/photo/473696هسته نفت و گاز اندیشکده
