بایسته‌های مردانه در خانواده

اندیشکده رهیافت؛

هر نهاد اجتماعی از ارکانی تشکیل شده و هر رکنی در هر نهاد اجتماعی مشمول وظایف و مسئولیت‌هایی است که با رعایت این وظایف و مسئولیت‌ها باعث بقا و رشد نهادی که در آن قرار دارد می‌شود. نهاد خانواده نیز به عنوان اولین نهاد اجتماعی که فرد در آن حضور دارد از این قاعده مستثنی نیست.

مردان در نظام خانواده به عنوان یک رکن اصلی باید وظایفی را بر دوش بکشند تا نظام خانواده صحت خود را حفظ کرده و در راه رسالت‌ها و مأموریت‌های خود بتواند نقش‌آفرینی کند. مردان نسبت به تمام اعضای خانواده مسئولیت‌هایی دارند؛ برای مثال وظایف مرد خانواده نسبت به همسر خود و نسبت به فرزندان خود از وظایف درون‌خانوادگی و مسئولیت در نسبت با دیگر اعضای خانواده خود و همسر را در دسته‌بندی وظایف برون‌خانوادگی می‌‌توان جای داد. در ادامه به علت اهمیت دو چندان وظیفه مرد نسبت به همسر خود که در دسته‌بندی وظایف درون‌خانوادگی جای ‌می‌گیرد، می‌پردازیم.

وظایف مرد نسبت به زن

1. سرپرستی خانواده

خانواده مانند هر اجتماعی، نیازمند مدیر و سرپرست است. در خانواده‌هایی که نقش سرپرست در آنها ضعیف است، مشکلات و گرفتاری‌های عدیده‌ای بروز می‌کند. در اسلام وظیفه سرپرستی خانواده به عهده مرد گذاشته شده است.[1] خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: « الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ…؛[2] مردان، سرپرست و نگهبان زنان‌اند….»

رسول خدا(ص) می‌فرماید:

اَلرَّجُلُ رَاعٍ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ وَ هُوَ مَسْئُولٌ عَنْهُمْ فَالْمَرْأَةُ رَاعِيَةٌ عَلَى أَهْلِ بَيْتِ بَعْلِهَا وَ وُلْدِهِ وَ هِيَ مَسْئُولَةٌ عَنْهُمْ[3]

مرد سرپرست خانواده است و درباره آنان از او سؤال می‌شود و زن سرپرست خانه و شوهرش و فرزندان اوست و درباره آنان از وی سؤال می‌شود.

واگذاری مسئولیت و مدیریت خانواده به مرد برخورداری از قدرت تصمیم‌گیری در مسائل اساسی خانواده را می‌طلبد. این تصمیم‌گیری باید عاقلانه، بر پایه خواست خانواده و بر محور عقل و منطق استوار باشد.[4] سرپرستی مرد بر خانواده نیز به سبب وجود ویژگی‌های جسمی‌ و روحی اوست؛ یعنی چیرگی تفکر بر عاطفه و احساسات (به عکس زن که سرشار از عاطفه است) و نیروی جسمی‌ بیشتر.[5]

2. تأمین نیازهای مادی

در شرع اسلام، نفقه زن بر مرد واجب است و او باید تمامی‌ مخارج خانواده مانند خوراک، پوشاک و لوازم منزل را تهیه کند. رسول اكرم(ص) فرمود: «خوراک و پوشاک زنان به اندازه مصرف بر شما واجب است».[6]

امام سجاد(ع) فرموده: «وارد شدن به بازار و خرید یک درهم گوشت برای عائله که آن را هوس کرده‌اند، برای من محبوب‌تر از بنده آزاد کردن است».[7]

امام باقر(ع) نیز می‌فرماید:

من طلب الرزق في الدنيا استعفافا عن الناس و توسيعة على اهله و تعطفا على جاره لقي الله عز وجل يوم القيامه و وجهه مثل القمر ليله البدر؛[8]

کسی که برای بی‌نیازی از مردم و رفاه خانواده و کمک همسایگانش در طلب روزی حلال باشد، در روز قیامت خداوند را در حالی ملاقات می‌کند که چهره‌اش مانند ماه شب چهارده می‌درخشد.

از کارهای پسندیده در زندگی خانوادگی گسترش رفاه برای خانواده است و مرد باید بکوشد شرایط رفاهی بهتری برای آنان فراهم آورد.[9] امام زین‌العابدین(ع) در این مورد می‌فرماید: «ان ارضاكم عند الله اسبغكم على عياله؛[10] خداوند از کسی بیشتر خشنود است که بر خانواده‌اش توسعه دهد»

3. تأمین امنیت خانواده

تلاش برای حفظ امنیت مالی، جانی و ناموس نیز وظیفه مرد است. خداوند، سرپرستی زن را بر عهده مرد قرار داده و از او خواسته تا از او نگهداری کند.[11] در اسلام، نگهداری از خانواده اهمیت والایی دارد و فدا کردن جان در این راه نیز کاری پسندیده است.

4. هدایت خانواده به سوی کمال معنوی

یکی از وظایف اصلی مرد در جایگاه سرپرست خانواده، فراهم نمودن زمینه برای رشد معنوی اعضا و به ویژه، همسر است. هدایت دیگران در اسلام از شأن و مرتبه بالایی برخوردار است و بعثت پیامبران نیز برای هدایت بشر بوده است.

قرآن کریم نیز در این مورد می‌فرماید: « يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ؛[12] ای کسانی که ایمان آوردید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌ها است، نگه دارید.»

5. خوش‌زبانی و مدارا

درشت‌گویی، بدزبانی، تندی و سخت‌گیری، طرف مقابل انسان را هر که باشد وادار به واکنش می‌کند. امیر مؤمنان در این زمینه به مردان چنین دستور می‌دهد: «فلا روهن على كل حال احسنوا؛[13] با آنان در همه حال مدارا کنید، خوش زبان و نرم خو باشید و در تمام امور نیکی نمایید که عکس‌العمل آنان با شما به همین صورت باشد».

شایسته است که مرد، جز به زبان محبت و تکریم با همسرش سخن نگوید و همواره کلام خوشایندی را در فضای سرشار از نشاط و آرامش تقدیم همسرش نماید.[14] در همین زمینه حدیث دیگری از امام علی(ع) نقل شده است که می‌فرماید: «همیشه با همسرت مدارا کن و با او به نیکی معاشرت نما، تا زندگیت باصفا شود».[15]

6. اختصاص دادن زمان به همسر

مرد باید در شبانه روز برنامه ویژه‌ای برای ارتباط با همسرش داشته باشد. مصاحبت و با هم بودن، از سرمایه‌های ازدواج موفق است که موجب علاقه‌مندی همسران به یکدیگر می‌شود.[16]

7. همکاری در امور خانواده

مرد باید در امور داخلی منزل به همسرش کمک کند؛ زیرا در روحیه زن اثر بسیار خوبی دارد. روزی رسول اکرم (ص) به خانه دخترش رفت. علی مشغول انجام کارهای منزل و همکاری با همسرش بود. پیامبر(ص)، از صفا و صمیمیت این زن و شوهر خوشش آمد و فرمود: «مردی که به زن و فرزندش از روی محبت، خدمت کند، خدا برای او خیر دنیا و آخرت را خواسته».[17]

امام باقر(ع) می‌فرماید:

حضرت فاطمه(س) کارهای منزل را با حضرت علی این‌گونه تقسیم کرد که خمیر کردن آرد، نان پختن، تمیز کردن و جارو زدن خانه به عهده فاطمه(س) باشد و کارهای بیرون منزل از قبیل جمع‌آوری هیزم و تهیه مواد اولیه غذایی و … را على(ع) انجام دهد.[18]

8. پرستاری از همسر

زن در زمان کسالت و بیماری از شوهرش انتظار دارد که از او پرستاری کند و با دلجویی و مهربانی در معالجه‌اش کوشش نماید.

9. هدیه دادن و سوغات آوردن

یکی از سنت‌های نیکوی اسلامی، هدیه دادن است. هدیه دادن موجب خوشحالی و صفا و صمیمیت می‌شود. هدیه دادن به همسر از سر صدق و صفای دل و برای ابراز شادی از نعمت خداوند و به نشانه محبت و مودت، از بارزترین مصادیق احسان و نیکی در میان همسران است.

امام صادق(ع) می‌فرماید:

«هر گاه مردی به سفر رود، هنگامی‌که نزد خانواده‌اش می‌آید، باید (به اندازه‌ای که توانایی دارد) هدیه و چیز تازه و مطبوعی برای آن‌ها بیاورد…».[19]

10. محبت و اظهار آن

اصل مهر و محبت و علاقه همسران نسبت به یکدیگر موهبتی الهی است. این مهر و محبت با شروع زندگی مشترک آغاز و با ادامه زندگی استحکام بیشتری می‌یابد. مردان آگاه و فهیم به محبت قلبی اکتفا نمی‌کنند و آن را در راستای تقویت پایه‌های زندگی در قالب واژه‌های زیبا و پر مفهوم بیان می‌نمایند. رسول خدا(ص) در اهمیت این عامل استحکام بخش می‌فرماید: «قول الرجل للمراة اني احبك لايذهب من قلبها ابداء؛[20] این گفتار شوهر به همسرش که من تو را دوست دارم هرگز از قلب زن بیرون نمی‌رود»

منابع

• قرآن کریم.
• حیدری، مجتبی. دینداری و رضامندی خانوادگی. انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1386، تهران.
• ملک‌محمودی‌الیگودرزی، امیر. راهنمای خانواده: راز شاد زیستن و خوشبختی در کانون گرم خانواده. انتشارات منشور وحی، 1390، تهران.
• انصاریان، حسین. نظام خانواده در اسلام، انتشارات ام ابیها(س)، 1379.
• فلاح‌زاده، وجیهه. روابط اخلاقی زوجین. روابط اخلاقی زوجین. انتشارات هدی، 1388.

 

[1] دینداری و رضامندی خانوادگی، ص ۱۵۴.

[2] نساء: ۲۴

[3] محمد بن اسماعيل، صحيح البخاری، ج ۲، ص ۱۲۵.

[4] امیر ملک محمودی، راهنمای خانواده، ص 36.

[5] دینداری و رضامندی خانوادگی، ص۱۵۴.

[6] حسین انصاریان، نظام خانواده در اسلام، ص ۳۶۸.

[7] همان

[8] الکافی، ج ۵، ص ۷۸.

[9] دینداری و رضامندی خانوادگی، ص ۱۶۱.

[10] الكافی، ج ۸، ص ۶۸

[11] دینداری و رضامندی خانوادگی، ص ۱۶۶.

[12] تحریم: ۶

[13] نظام خانواده در اسلام، صص ۲۷۲ و ۲۷۲.

[14] راهنمای خانواده، ص ۲۸.

[15] همان، ص ۴.

[16] وجيه فلاح زاده، روابط اخلاق زوجین، ص ۳۲.

[17] تاج الدین شعیری، جامع الاخبار، ص ۱۰۲.

[18] محمد دشتی، نهج الحياة، ص ۱۸۰.

[19] همان، ج ۸، ص ۳۳۸.

[20] جامع الاخبار، ص ۱۷۶.

هسته خانواده اندیشکده