سعید منصوریان پژوهشگر حوزه تعاملات فرامنطقه در یادداشتی برای اندیشکده رهیافت نوشت:

گروه بریکس (BRICS) که شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی است، به‌عنوان ائتلافی اقتصادی و سیاسی در سال‌های اخیر به یکی از بازیگران مهم در عرصۀ جهانی تبدیل شده است. این گروه به دلیل تنوع فرهنگی، اقتصادی و سیاسی اعضای خود، توانسته نقش مهمی در شکل‌دهی به نظم جدید جهانی ایفا کند. در این میان جمهوری اسلامی ایران با توجه به تحولات جهانی و نیازهای اقتصادی و سیاسی خود، به‌دنبال تقویت روابط با این گروه است. در ادامه جایگاه گروه بریکس در تأمین منافع جمهوری اسلامی ایران ذیل محورهایی مجزا به‌صورت مختصر بررسی خواهد شد.

·      تقویت روابط اقتصادی

یکی از منافع مهم جمهوری اسلامی ایران در پیوستن به گروه بریکس، تقویت روابط اقتصادی با کشورهای عضو است. ایران به‌عنوان کشوری غنی از منابع طبیعی، به‌ویژه نفت و گاز، می‌تواند از همکاری‌های اقتصادی با کشورهای بریکس بهره‌مند شود. این همکاری‌ها می‌تواند شامل سرمایه‌گذاری‌های مشترک، تبادل فناوری و توسعۀ پروژه‌های زیرساختی باشد؛ به‌ویژه در اوضاعی که ایران تحت تحریم‌های اقتصادی قرار دارد، همکاری با کشورهای بریکس می‌تواند به کاهش وابستگی به بازارهای غربی و افزایش صادرات کمک کند.

·      ایجاد اتحادیۀ ارزی

کشورهای عضو بریکس در اجلاس ۲۰۲۳ میلادی در آفریقای جنوبی دربارۀ امکان ایجاد ارز مشترک به بحث و گفت‌وگو نشسته‌اند. به گفتۀ میکاتکیسو کوبایی، کارشناس بریکس، مزایایی چون تسهیل تجارت خارجی و کاهش عمده در هزینۀ معاملات می‌تواند از جمله دلایل تشکیل اتحادیۀ ارزی باشد. بریکس امکان دستیابی به سطحی از خودکفایی در تجارت بین‌الملل را دارد که دیگر اتحادیه‌های پولی مثل منطقۀ یورو آرزوی آن را داشته‌اند. دلیل این مسئله تنوع جغرافیایی کشورهای عضو است که امکان تولید کالاها و خدمات متنوع‌تری را فراهم می‌کند.

از ابتدای تشکیل گروه بریکس ایجاد اتحادیه‌ای ارزی با هدف جایگزینی ارزی در مقابل دلار هدف این گروه بوده است. این امر به تسهیل مبادلات ارزی ایران کمک بسیار زیادی می‌کند. معاون دیپلماسی وزیر امور خارجۀ ایران نیز معتقد است از آنجا که ما به‌دنبال حذف دلار از معاملات خود هستیم، بریکس می‌تواند نقش بزرگی را در این موضوع برای ما ایفا کند. او می‌گوید: تعامل بر سر سیستم‌ها، مسائل بانکی، مالی، ترانزیتی و انرژی در این گروه‌ها و همکاری آن‌ها با یکدیگر، خود می‌تواند جهانی بدون نقش‌آفرینی دلار داشته باشد.

بر همین اساس نیز لازم است وزارت امور خارجه با تأکید بر معاونت دیپلماسی اقتصادی از ظرفیت بریکس در راستای حذف دلار استفاده کند. این امر می‌تواند به منظور تحقق بازدارندگی برای کشورهای عضو از جمله ایران به وقوع بپیوندد. بنابراین در تمامی مذاکرات و رایزنی‌ها لازم است بر موضوع بازدارندگی اقتصادی به‌عنوان راهبردی مشخص تأکید شده و در ائتلاف با این هدف تلاش شود.

·      تنوع در بازارهای صادراتی

گروه بریکس به‌عنوان بازاری بزرگ و متنوع، فرصت‌های جدیدی برای صادرات کالاها و خدمات ایرانی فراهم می‌کند. با توجه به اینکه کشورهای عضو بریکس به‌دنبال تنوع در تأمین نیازهای خود هستند، ایران می‌تواند محصولات خود را به این بازارها عرضه کند. این موضوع به‌ویژه برای صنایع نفت و گاز، پتروشیمی، کشاورزی و فناوری اطلاعات اهمیت دارد. از سوی دیگر، این تنوع در بازارهای صادراتی می‌تواند ریسک‌های اقتصادی ناشی از وابستگی به یک یا چند بازار خاص را کاهش دهد.

·      تقویت دیپلماسی چندجانبه

گروه بریکس به‌عنوان ائتلافی غیرغربی، فرصتی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌آورد تا دیپلماسی چندجانبۀ خود را تقویت کند. با توجه به تنش‌های موجود در روابط ایران با کشورهای غربی، عضویت در بریکس می‌تواند به ایران کمک کند تا صدای خود را در مجامع بین‌المللی تقویت کرده و از حمایت کشورهای غیرغربی بهره‌مند شود. این موضوع به‌ویژه در زمینۀ مسائل مربوط به حقوق بشر، تحریم‌ها و سیاست خارجی اهمیت دارد.

·      همکاری‌های امنیتی و نظامی

یکی دیگر از جنبه‌های مهم همکاری با گروه بریکس، امکان ایجاد همکاری‌های امنیتی و نظامی است. کشورهای عضو بریکس به دلیل موقعیت جغرافیایی و تهدیدات مشترک، تمایل دارند که در زمینه‌های امنیتی نیز همکاری کنند. ایران می‌تواند از این فرصت برای تقویت امنیت ملی خود و مقابله با تهدیدات منطقه‌ای بهره‌برداری کند. همچنین، همکاری‌های نظامی می‌تواند شامل تبادل اطلاعات و تجربیات در زمینۀ مبارزه با تروریسم و جرایم سازمان‌یافته باشد.

·      توسعۀ فناوری و نوآوری

کشورهای عضو بریکس در زمینه‌های فناوری و نوآوری نیز پیشرفت‌های چشمگیری داشته‌اند. ایران می‌تواند از این تجربیات بهره‌برداری کرده و با همکاری در پروژه‌های تحقیقاتی و فناوری، سطح دانش فنی خود را ارتقا دهد. این موضوع به‌ویژه برای توسعۀ صنایع نوین و افزایش بهره‌وری اقتصادی اهمیت زیادی دارد. همچنین انتقال فناوری‌های نوین می‌تواند به کاهش وابستگی ایران به فناوری‌های غربی کمک کند.

·      مقابله با یک‌جانبه‌گرایی

چندجانبه‌گرایی در عرصۀ بین‌الملل به‌معنای ائتلاف چند کشور برای پیشبرد هدفی مشترک است. از طرف دیگر یک‌جانبه‌گرایی هرگونه آموزه یا برنامه‌ای است که از اقدام یک‌جانبه حمایت می‌کند. چنین اقدامی ممکن است با بی‌اعتنایی به جانب‌های دیگر یا همراه با ابراز تعهد به سمت‌وسویی باشد که دیگر جانب‌ها با آن موافق نباشند (اشتری و دیگران، 1399: 2367). گروه بریکس توانایی دارد ابزاری برای مقابله با یک‌جانبه‌گرایی ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی باشد. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند با همکاری نزدیک‌تر با کشورهای بریکس، سیاست‌های یک‌جانبه‌گرایانه را به چالش بکشد و از حقوق خود دفاع کند. این موضوع می‌تواند زمینه‌های مختلفی را نظیر تحریم‌ها، حقوق بشر و مسائل منطقه‌ای دربرگیرد. چندجانبه‌گرایی محصول ائتلاف و اجماع است و با توجه به اینکه درهم‌تنیدگی منافع کشورها را به‌دنبال دارد، به‌راحتی گسستنی نیست.

نتیجه‌گیری

درمجموع، گروه بریکس ائتلافی قوی و متنوع بوده، فرصت‌های زیادی برای جمهوری اسلامی ایران فراهم می‌آورد تا منافع اقتصادی، سیاسی و امنیتی خود را تأمین کند. با توجه به تحولات جهانی و نیازهای داخلی، ایران باید از این فرصت‌ها بهره‌برداری کرده و روابط خود را با کشورهای عضو بریکس تقویت کند. این همکاری‌ها نه‌تنها می‌تواند به رشد اقتصادی ایران کمک کند، بلکه می‌تواند نقش آن را در عرصۀ بین‌المللی تقویت کرده و زمینه‌ساز امنیت پایدارتر در منطقه شود.

منابع

1. اشتری، مهدی و دیگران (1399). تقابل چندجانبه‌گرایی و یک‌جانبه‌گرایی در جامعۀ جهانی، فصلنامۀ علمی جامعه‌شناسی سیاسی ایران، شمارۀ 9: 2380-2367.