درآمدی بر چیستی مدیریت منابع انسانی

اندیشکده رهیافت؛

مدیریت منابع انسانی رویکردی برای مدیریت با ارزش ترین سرمایه سازمانی (منابع انسانی) تعریف شده است. مدیریت منابع انسانی متولی جذب افراد شایسته است و آنها را در جهت عملکرد عالی بر می انگیزد و مهارت های آنها را بهبود می بخشد، در واقع مدیریت منابع انسانی، منابع انسانی را برای اثربخشی مهیا می سازد.

به طور کلی می توان مهمترین کارکردهای عملیاتی مدیریت منابع انسانی را شامل موارد زیر دانست:

• تجزیه و تحلیل شغل
• جذب و انتخاب
• جامعه پذیری
• ارزیابی عملکرد
• آموزش و توسعه
• مدیریت جبران خدمات
• مدیریت روابط کار

تجزیه و تحلیل شغل، فرآیند کشف ماهیت شغل از طریق تفکیک آن به واحدهای کوچکتر است. در نظام اداری، تخصص های گوناگون و افراد متفاوتی وجود دارد که قبل از هر چیز، به دلیل هماهنگی بیشتر کارکنان و عدم تداخل فعالیت های آنان، باید ماهیت هر شغل و توانمندی کارگزاران در هر بخش مشخص گردد تا بین شغل و شاغل تناسب ایجاد گردد. از همین رو عدالت حکم می کند که شایستگی های شغل احراز گردد و بر اساس آن شایستگی ها، منابع انسانی جذب و انتخاب گردد. (الْعَدْلُ يَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا)

در همین راستا امام علی (ع) در نامه 53 نهج البلاغه خطاب به مالک اشتر، شایستگی های فرماندهان را چنین بیان می فرمایند: «برای فرماندهی سپاه کسی را برگزین که خیرخواهی او برای خدا و پیامبر و امام بیشتر، دامن او پاک تر، شکیبایی او برتر، از کسانی که دیر به خشم آید، و عذر پذیرتر باشد، بر ناتوان رحمت آورد، با قدرتمندان با قدرت برخورد کند، دُرشتی او را به تجاوز نکشاند، و ناتوانی او را از حرکت باز ندارد …» همچنین برای شایستگی قضاوت و داوری چنین می فرمایند: «از میان مردم، برترین فرد نزد خود را برای قضاوت انتخاب کن، کسانی که مراجعه فراوان، آنها را به ستوه نیاورد، و برخورد مخالفان با یکدیگر او را خشمناک نسازد، در اشتباهی پافشاری نکند، بازگشت به حق پس از آگاهی برای او دشوار نباشد، طمع را از دل ریشه کن کند، و در شناخت مطالب با تحقیق اندک رضایت ندهد، و در شبهات از همه با احتیاط تر عمل کند و ….»

صاحب قدرت برای جذب و انتخاب منابع انسانی باید فکر و اندیشه بسیار کند و در این باره با متخصصین منابع انسانی مشورت نماید، و با سرعت کسی را به منصبی تعیین نکند؛ زیرا اختلال و مفاسد در امور ظاهر می گردد و اگر به سرعت او را عزل کند، مردم حمل بر بی فکری و بی ثباتی حاکم کنند. از همین رو یکی از موارد جواز تحقیقات و پرس و جو، برای انتخاب منابع انسانی است و در این باره خبر گرفتن از دیگران (اختبار) حکم غیبت ندارد.

 مرحله جذب و انتخاب را می توان مرحله پذیرش قوانین و مقررات از سوی منابع انسانی دانست (قولوا اسلمنا) اما هنوز منابع انسانی نسبت به ماموریت ها و اهداف سازمان باور پیدا نکرده اند (لما یدخل الایمان فی قلوبکم) از همین رو باید فرآیند جامعه پذیری صورت بگیرد، مرحله ای که افراد تازه وارد از فرد بیگانه به فردی موثر برای سازمان تبدیل می شوند.

یکی از ضرورت های اجتناب ناپذیر برای مدیریت اثربخش، ارزیابی عملکرد است. همانطور که سنجش اعمال از سنن الهی است (آیه 8 سوره اعراف: وَالْوَزْنُ يَوْمَئِذٍ الْحَقُّ فَمَنْ ثَقُلَتْ مَوَازِينُهُ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ)، سنجش و ارزیابی عملکرد کارکنان در سازمان نیز از ضروری ترین بایسته های سازمانی است. ارزیابی عملکرد شامل سنجش کمی و کیفی عملکرد شغلی افراد است. هدف اساسی ارزیابی عملکرد، فراهم نمودن اطلاعات در خصوص عملکرد کاری افراد است. ارزیابی عملکرد مبنایی برای پاداش، ارتقائات، فرصت های آموزش و توسعه، و … خواهد بود.

از مهمترین عوامل اصلاح و بهبود عملکرد، آموزش و توسعه کارکنان و مدیران است. از همین رو است که اندیشمندان توسعه اقتصادی نظیر داگلاس نورث، اساس و بنیان توسعه اقتصادی را یادگیری می دادنند. از همین رو یادگیری نقش بسیار کلیدی در تحقق توسعه عملکرد دارد. بنابراین مدیر منابع انسانی موظف است دوره های آموزشی با هدف یادگیری و مهارت افزایی کارکنان و مدیران برگزار کند.

همچنین مدیران منابع انسانی موظف اند بر اساس معیار عملکرد و کرامت انسانی، خدماتی که منابع انسانی در قبال سازمان ارائه داده اند را جبران کنند. خداوند متعال در آیه 35 سوره نجم می فرماید: «وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَى: و اینکه برای انسان بهره‌ای جز سعی و کوشش او نیست.» همچنین امام علی (ع) در نامه 53 نهج البلاغه می فرمایند: «روزی فراوان بر آنان ارزانی دار، که با گرفتن حقوق کافی در اصلاح خود بیشتر می کوشند، و با بی نیازی، دست به اموال بیت المال نمی زنند، و اتمام حجتی است بر آنان اگر فرمانت را نپذیرند یا در امانت تو خیانت کنند.» بنابراین پرداخت حقوق و دستمزد عادلانه یکی از مهمترین کارکردهای مدیریت منابع انسانی است. در پایان نیز مدیریت منابع انسانی موظف است تعارضات میان کارمندان و کارفرما را حل و فصل کند. 

جمع بندی

مدیریت منابع انسانی، رویکردی است که با جذب، انگیزش و بهبود مهارت‌های افراد، سازمان را برای عملکرد اثربخش آماده می‌کند. این فرآیند شامل تجزیه و تحلیل شغل، جذب و انتخاب، جامعه‌پذیری، ارزیابی عملکرد، آموزش و توسعه، مدیریت جبران خدمات و مدیریت روابط کار است.

هسته نظام اداری اندیشکده