اندیشکده رهیافت؛

    مقدمه

چندین دهه است که از زمان ورود علم روان‌شناسی و مشاوره در کشور ما می­‌گذرد. با وجود این که علم به این وجود داشت که روان‌شناسی یک علم وارداتی است و باید پیوست­‌های فرهنگی آن مورد توجه قرار گیرد اما آن‌چنان که بایسته و شایسته بود این امر مورد توجه قرار نگرفت. همچنین ابعاد روانشناختی وجود انسان‌­ها دارای اهمیت بسیاری است که این مسئله می­‌بایست توجه و دقت بیشتری از مسئولین ذیربط را وامی‌­داشت تا تدابیر لازم را بیاندیشند و مسائل روانشناختی جامعه را با سازماندهی دقیق‌­تری پیگیری نمایند.

در ادامه به بررسی برخی از چالش­‌های جدی در ارتباط با مسائل روانشناسی و مشاوره­‌ای کشور پرداخته خواهد شد.

       آسیب­‌شناسی جریان فعلی روانشناسی

مسائل موجود در روان‌شناسی کشور را می­‌توان از چهار منظر مورد بررسی قرار داد؛ علم روانشناسی، سازمان‌های متولی امر روانشناسی، روانشناسان و مراجعان. علم روانشناسی یک علم آمریکایی و وارداتی است. تاریخچه­‌ی این علم سرشار از ابهامات و سؤالات گوناگون است و به نظر گروهی از محققان و کارشناسان دست­‌هایی در جهت مدیریت این فضا به صورت غیرعلمی و مغرضانه به سمت اهداف سیاسی بوده است.

نکته­‌ی بعدی در مورد سازمان متولی امر است که سازمان­دهی مستحکمی ندارند؛ بدین معنا که سازمان، مسئولیت مدیریتی و متولیانه­‌ی خود در روانشناسی کشور را به خوبی اجرا نمی­‌کند و فضا را آن‌چنان که باید تحت کنترل قرار نمی‌دهد. این مطلب از دو جهت حایز اهمیت است؛ اول اینکه بر روی کار روانشناسان و مشاوران به خوبی نظارت کند و دوم اینکه از آنان حمایت­‌های لازم را انجام دهد و از جهت آموزشی و پرورشی از جامعه­‌ی روانشناسان و مشاوران پشتیبانی لازم را به عمل آورد. همچنین سازمان از جهت نظام­نامه­‌های اخلاقی و حرفه‌­ای به خوبی کار نکرده است و صرفاً یک نظام­نامه­‌ی ترجمه شده از انجمن روانشناسی آمریکا مورد توجه قرار گرفته که آن هم در خود آمریکا ویرایش شده است اما کماکان در سازمان نظام روانشناسی مورد استفاده قرار می­‌گیرد. همچنین پروانه­‌های روانشناسی با روند درستی اعطا نمی­‌شود و افراد ذی­صلاحیت بسیاری هستند که در صف طولانی دریافت پروانه‌­اند و بعضاً چند سال انتظارشان به طول انجامیده ولی هنوز نتوانسته‌­اند پروانه­‌ی کار خود را دریافت کنند.

این کار طبعاً سبب­‌ساز کار کردن بدون مجوز توسط بسیاری از روانشناسان زرد می­‌شود که سواد و صلاحیت کافی ندارند که از قضا مسئله­‌ی نظارت هم نقطه­‌ی ضعف دیگر سازمان نظام روانشناسی است که به خوبی انجام نمی­‌گیرد. در نهایت انفعال سازمان در اعمال مدیریت عرصه­‌ی روانشناسی کشور باعث شده است که انجمن­‌های غیررسمی مانند انجمن روانشناسی ایران قدرت را در دست بگیرند و دوره­‌هایی برای تربیت روانشناسان و مشاوران برگزار کنند و یا اینکه در فتنه­‌انگیزی­‌های دشمنان خارجی و داخلی خود را همسو نشان دهند و به این جریانات کمک کنند.

روانشناسان و مشاوران

عملکرد روانشناسان و مشاوران را می­‌توان از جهات اخلاقی، اعتقادی، علمی و مهارتی مورد بررسی قرار داد. برخی از روانشناسان هستند که از نظر اخلاقی برخی از رفتارهای مورد پذیرش اخلاق روانشناسی در امریکا را هم رعایت نمی­‌کنند که بر اساس آن روانشناس اجازه­‌ی رابطه‌­ای خارج از فضای درمان ندارد. بنا به گفته­‌ی دکتر حسین مصباح معاون انتظامی اسبق سازمان نظام روانشناسی، فردی از روانشناسان به ده زن از مراجعان خود تجاوز کرده بود.

همچنین برخی دیگر از روانشناسان به دخیل دانستن مسائل فرهنگی در مشاوره دادن توجه نمی­‌کنند و باعث می­‌شوند مراجعی که با آنان چندین جلسه همراهی می­‌کند گرایش­‌های دینی خود را کم­رنگ کند.

در مورد مسائل مهارتی هم روانشناسانی هستند که اصلاً دو واحد دروس روانشناسی را در دانشگاه طی نکرده­‌اند ولی مرتباً کارگاه­‌های روانشناسی برگزار می­‌کنند و مشاوره می­‌دهند و مبالغ هنگفتی دریافت می­‌کنند. دکتر مصباح در بخشی دیگر از صحبت­‌های خود می­‌گفت: آقای انوشه اصلاً دکتر نیست و اصلاً روانشناسی نخوانده است؛ ایشان فوق لیسانس بیوتکنولوژی دارد و یا شهرام اسلامی دیپلم فنی حرفه­‌ای دارد ولی خود را دکتر روانشناس معرفی می­‌کند. این­ها بخشی از افرادی هستند که خود را روانشناس معرفی می­‌کنند و افراد بسیاری به آن­ها مراجعه کرده و مبالغ هنگفتی پرداخت می­‌کنند.

بنابراین مسائل مرتبط با روانشناسی و مشاوره در کشور ما نیازمند سازمان­دهی دقیق و منسجم است. یعنی اولاً باید علم روانشناسی تحولاتی پیدا کند و این با پشتوانه­‌ی مؤسسات علمی اسلامی امکان­پذیر است. همچنین سازمان نظام روانشناسی و مشاوره باید تحت مدیریت مستحکم‌­تری قرار گیرد. این موضوع باعث خواهد شد به دنباله­‌ی آن روانشناسان کارآمد و کاربلدتری وارد این عرصه شوند و وضعیت سلامت روان جامعه بهبود یابد.