دلارزدایی از روابط نفتی در ایران و جهان
جمهوری اسلامی ایران در طی سالیان اخیر روند دلارزدایی را از روابط بین‌المللی اقتصادی و نفتی خود آغاز کرده است. پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، درخواست عضویت جهت پیوستن به گروه قدرت‌های اقتصادی نوظهور موسوم به بریکس، توافق با عربستان سعودی، افزایش روابط با کشورهای عربی حوزۀ خلیج‌فارس، آغاز مجدد روابط دوجانبه با مصر، گسترش همکاری با کشورهای آمریکای لاتین نظیر ونزوئلا، ایجاد روابط راهبردی و بلندمدت با چین و روسیه و حذف دلار از روابط اقتصادی، نفتی و غیرنفتی با کشورهای مختلف به‌خصوص روسیه و چین، روند اجرایی سیاست دلارزدایی را سرعت بخشیده است.
جمهوری اسلامی ایران در طی سالیان اخیر و به‌خصوص با روی کار آمدن دولت سیزدهم، به‌منظور بی‌اثر ساختن تحریم‌های اقتصادی و ارزی و کاهش تکانه‌های اقتصادی ناشی از اعمال سلطۀ آمریکا، با الهام‌گرفتن از سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی روند دلارزدایی را از روابط بین‌المللی اقتصادی و نفتی خود آغاز کرده است. پیوستن به سازمان همکاری شانگهای، درخواست عضویت جهت پیوستن به گروه قدرت‌های اقتصادی نوظهور موسوم به بریکس، توافق با عربستان سعودی، افزایش روابط با کشورهای عربی حوزۀ خلیج‌فارس، آغاز مجدد روابط دوجانبه با مصر، گسترش همکاری با کشورهای آمریکای لاتین نظیر ونزوئلا، ایجاد روابط راهبردی و بلندمدت با چین و روسیه و حذف دلار از روابط اقتصادی، نفتی و غیرنفتی با کشورهای مختلف به‌خصوص روسیه و چین، روند اجرایی سیاست دلارزدایی را سرعت بخشیده است. رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی نیز اخیراً در اهمیت دلارزدایی از اقتصاد تأکید کردند: «یکی از مشکلات اقتصاد ما وابستگی به دلار است. بعضی از کشورهایی که تحریم شدند، وابستگی خودشان را به دلار قطع کردند، وضعشان بهتر شد. ما الان کشورهایی را می‌شناسیم – نمی‌خواهم اسم بیاورم – که مورد تحریم‌های شدید غرب قرار گرفتند و رابطه‌شان با سوئیفت – که یک سازوکار بین‌المللی غربی است – قطع شد، دلار را کنار گذاشتند، با پول‌های محلی معامله کردند و صادرات و واردات انجام دادند، وضعشان بهتر شد. این کار را ما هم باید بکنیم» [1].
پس از کاهش ارزش جدی روبل در مقابل دلار و قطع دسترسی بانک‌های روسیه از سامانۀ پرداخت سوئیفت در نتیجۀ آغاز جنگ روسیه و اوکراین و تشدید تحریم‌های اقتصادی روسیه توسط آمریکا و اروپا، این کشور سیاست حذف حداکثری دلار را از مبادلات خود در پیش گرفته و سامانۀ میر را جایگزین سوئیفت کرده است. روسیه همچنین از خریداران نفت و گاز خود خواسته است تا در معاملات نفتی و گازی، با حذف دلار و یورو پرداخت‌های خود را با سایر ارزها و به‌ویژه با روبل انجام دهند. حذف دلار از روابط بین‌المللی اقتصادی و نفتی توسط روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت و گاز در دنیا می‌تواند بر سرعت‌بخشی به پایان سلطۀ دلار در دنیا کمک کند. در تیرماه سال ۱۴۰۱، در دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه با رهبر معظم انقلاب مدظله‌العالی، «ایشان با تأیید سیاست جایگزینی پول‌های ملی در روابط دو کشور و استفاده از ارزهای دیگر به‌جای دلار فرمودند: دلار را باید به‌تدریج از مسیر معاملات جهانی خارج کرد و این کار به‌صورت تدریجی ممکن است» [2]. در دیدار سال‌های ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه با ایشان نیز این نکات مورد تأکید معظم له قرار گرفته بود [3] [4].
چین نیز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان نفت در دنیا نقش مهمی در دلارزدایی از روابط اقتصادی و نفتی دنیا ایفا می‌کند و توافق این کشور با عربستان سعودی به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین صادرکنندگان نفت در دنیا جهت انجام معاملات نفتی با یوان از اهمیت بالایی برخوردار بوده و در ملاقات مقامات چین و عربستان، «رئیس‌جمهور چین پیشنهاد کرد که کشورهای عضو در شورای همکاری خلیج‌فارس نیز به این رویه بپیوندند» [5]. با پیوستن عربستان به جریان‌سازی حذف دلار از روابط اقتصادی و نفتی توسط جمهوری اسلامی ایران، روسیه و چین، زنجیرۀ دلارزدایی در منطقه به‌مرور تکمیل می‌شود. برزیل و هند نیز به‌عنوان دو کشور مهم عضو گروه بریکس در کنار روسیه و چین، توافقاتی جهت دلارزدایی انجام داده‌اند. «چین و برزیل، توافقنامه‌ای در مورد حذف دلار و تجارت دوجانبه با یوان منعقد کرده و هند نیز فرایند حذف دلار را از معاملات اقتصادی و نفتی خود با روسیه» [6]، امارات و مالزی آغاز کرده‌اند. علاوه بر این، «اتحادیۀ اقتصادی کشورهای جنوب شرق آسیا موسوم به آسه‌آن شامل برونئی، کامبوج، اندونزی، لائوس، مالزی، میانمار، فیلیپین، سنگاپور، تایلند و ویتنام در حال بررسی حذف دلار، یورو، ین و پوند انگلیس از مبالات تجاری میان کشورهای عضو و استفاده از ارزهای ملی هستند» [7].
منابع و مآخذ
[1] رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی (۱۴۰۲)، بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی، ۰۱/۰۱/۱۴۰۲، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/52275 [2] رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی (۱۴۰۱)، بیانات در دیدار رئیس‌جمهور روسیه با ایشان، ۲۸/۰۴/۱۴۰۱، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/50657 [3] رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی (۱۳۹۶)، بیانات در دیدار رئیس‌جمهور روسیه با ایشان، ۱۰/۰۸/۱۳۹۶، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/38052 [4] رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی (۱۳۹۷)، بیانات در دیدار رئیس‌جمهور روسیه با ایشان، ۱۶/۰۶/۱۳۹۷، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/40426 [5] فرحناکیان، فرشید (۱۴۰۱)، دلارزدایی اجتناب‌ناپذیر از تجارت بین‌الملل نفت و گاز، شبکۀ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی، کد خبر: ۴۶۸۱۵۱، قابل‌دستیابی در: shana.ir/news/468151 [6] روزنامۀ کیهان (۱۴۰۲)، ائتلاف جهانی برای دلارزدایی؛ از چین و روسیه تا هند و برزیل، کد خبر: ۲۶۲۳۶۴، قابل‌دستیابی در:kayhan.ir/fa/news/262364 [7] خورسند، مهدی (۱۴۰۲)، سناریوهای دلارزدایی و دنیای پیش رو، خبرگزاری فارس، قابل‌دستیابی در: fna.ir/3bs77zهسته نفت و گاز اندیشکده
