راه‌های افزایش جذابیت پیامرسان داخلی در راستای مهندسی نامحسوس سوژه

اندیشکده رهیافت؛

ضرورت مهندسی نامحسوس سوژه

یکی از راه‌های مهندسی نامرئی و نامحسوس سوژه در نظام رسانه‌ای، این است که عرصه طوری چیده شود که سوژه در انتخاب‌هایش احساس کند دارد آزادانه انتخاب می‌کند، آزادانه تصمیم می‌گیرد و بهترین گزینه‌ها در اختیار اوست. هر میزان که احساس محرومیت سوژه از برخی گزینه‌ها بیشتر باشد و این محرومیت علی‌رغم میل او بوده و او شخص یا نهاد خاصی را به عنوان علت این محرومیت تشخیص دهد، جنبه‌ی نامحسوس بودن این مهندسی ناموفق‌تر رخ داده است. باید گزینه‌هایی در برابر سوژه قرار گیرد که جذاب‌تر از گزینه‌های حذف‌شده یا حداقل در همان قواره و اندازه باشد و توجه سوژه را از گزینه‌های حذف‌شده منصرف کند. اگر چنین نشود و سوژه همیشه گزینه‌های مطلوب خود را از پشت شیشه به نظاره بنشیند و از دسترسی نداشتن به آن‌ها احساس حسرت کند، روزبه‌روز شکاف بین سوژه و قدرتی که او را کنترل و مهندسی می‌کند عمیق‌تر شده و بیگانگی این دو از هم مضاعف خواهد شد. مسئله‌ی مهم این است که سوژه‌ی مدرن یا همان انسان مدرن نباید احساس کند کنترل و مهندسی می‌شود.

ضرورت افزایش جذابیت در پیامرسان داخلی

در خصوص فضای مجازی که امروزه رکن مهم نظام رسانه‌ای هر کشوری است و بخش عمده‌ای از زیست اجتماعی و شخصی تک‌تک شهروندان را تشکیل می‌دهد، این اصل باید با حساسیت و جدیت مضاعفی محقق شود. در شرایط کنونی که فیلترینگ گزینه‌های بسیار جذاب و قدرتمندی مثل اینستاگرام و تلگرام را از دسترس شهروند ایرانی خارج کرده و فروش فیلترشکن هم جرم‌انگاری شده است، ارتقای پیام‌رسان‌های داخلی از حیث سرعت، کیفیت و تنوع خدمات یک ضرورت حیاتی برای حفظ سرمایه‌ی اجتماعی و احیا و تقویت همدلی بین شهروندان و حاکمیت است. اما باید دید راه‌های افزایش جذابیت و ارتقای پیامرسان‌های داخلی از جنبه‌‌های مختلف برای شهروندان ایرانی چیست.

سرعت پردازش

اولین لازمه‌ی افزایش این جذابیت، سرعت اینترنت، اعم از سرعت پردازش، سرعت بارگذاری و سرعت دانلود است. باید پذیرفت که وزارت ارتباطات در این زمینه عملکرد ضعیف و غیر قابل قبولی داشته و قضیه‌ی سرعت اینترنت در پیامرسان‌های داخلی نارضایتی کاربران و شهروندان را به طور گسترده و جدی برانگیخته است. لازمه‌ی این افزایش سرعت هر چه هست- زیرساخت، دکل، یا هر چیز دیگر- باید سریع و فوری پیگیری شده و توسعه داده شود. واضح است که قطعی‌های گاه و بی‌گاه اینترنت، سرعت پایین، انتظارهای طولانی کاربر برای دانلود یک فایل کوتاه و احیاناً لغو شدن کارهای فوری و بازماندن از برخی کارهای ضروری نارضایتی عمومی کاربران و حسرت ایام اینستاگرام و تلگرام را در پی خواهد داشت و این مسئله، انزجار سوژه از مهندسی شدن و کنترل شدن عیان توسط حاکمیت را بیشتر خواهد کرد.

گسترش عقلایی دایره آزادی‌های محتوایی و صوتی-تصویری

لازمه‌ی دیگر ارتقای جذابیت پیامرسان ایرانی، ایجاد آزادی‌های مشروع و گسترش دایره‌ی آزادی‌های محتوایی(اخلاقی، سیاسی و … ) و صوتی‌تصویری تا حدی است که اولاً مرزهای عفاف در جامعه پشت سر گذاشته نشود و ثانیاً حس رضایت کاربران از آزادی‌های عقلایی تأمین شود. احتمالاً حاکمیت باید بین «حضور کاربر ایرانی در پیامرسان‌های خارجی» و «گسترش نسبی دایره آزادی‌های محتوایی و صوتی-تصویری در پیامرسان‌های داخلی و تساهل موقت در این زمینه» یکی را انتخاب کند. به نظر می‌رسد اگر امر دائر بر این دو گزینه باشد، گزینه دوم ارجحیت دارد.

امکانات و خدمات روزآمد و پیشرفته

سومین شرط لازم برای بالا بردن جذابیت پیامرسان ایرانی، افزودن روزآمدترین امکانات پیشرفته‌‌ی رسانه‌های تعاملی با تنوع قابل قبول به پیامرسان است. امکاناتی هم‌چون تماس صوتی، تماس تصویری، ایجاد پیج و امکان گذاشتن وضعیت یا استوری، ایموجی متحرک، گیف، انیمیشن و … با روزآمدسازی پی‌ در ‌پی و حرکت در مرز پیشرفت این امکانات می‌تواند ما را به تحقق این مهم نزدیک کند. علاوه بر این، نامحدودسازی ظرفیت پیامرسان برای انتقال محتوای تصویری و صوتی جنبه‌ی دیگری از این ضرورت است.

توجه به تقاضاها و نیازهای بومی شهروندان

شرط دیگر جذاب‌تر شدن شبکه‌های اجتماعی در نگاه سوژه‌ و شهروند ایرانی، توجه به نیازها و تقاضاهای بومی و ملی شهروندان است. نمونه‌ی خوب این کار، امکاناتی است که پیام‌رسان بله در حوزه‌ی نقل و انتقالات مالی و بانکی ارائه می‌دهد. یا نمایش لیست بهترین و پرفالوورترین کانال‌های ایرانی در یک فهرست جامع توسط پیام‌رسان بله، یا ارائه‌ی فایل کامل جدیدترین فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی یا سریال‌های آموزشی به صورت رایگان در پیام‌رسان‌ روبیکا نوع دیگری از این دست خدمات است. این خدمات به مثابه توجه به خلأها و نیازهایی است که شهروند ایرانی به صورت بومی، محلی و ملی با آن‌ها مواجه است و احتمالاً پیام‌رسان‌های بین‌المللی توجهی به این نیازهای محلی نداشته باشند. علاوه بر این، توجه به مناسبت‌های بومی مذهبی و غیرمذهبی، و گنجاندن عناصر فرهنگی بومی در طراحی تم و صورتک‌های پیام‌رسان می‌تواند عامل دیگری در ارتقای جذابیت شبکه‌ی اجتماعی بومی باشد.

اقبال به سمت پیامرسان داخلی و حضور همه کاربران در آن

ضرورت دیگری که برای معطوف کردن توجه مخاطبان به یک پیامرسان ایرانی باید پیگیری شود، جمع کردن همه یا عمده‌ی کاربران ایرانی در یک پیامرسان واحد یا ایجاد ارتباط بیناشبکه‌ای بین چند پیام‌رسان محبوب و به‌نام است. به عبارت دیگر، کاربر ایرانی باید بتواند تمام مخاطبان و دوستان و افرادی را که می‌خواهد با آن‌ها ارتباط داشته باشد در هر زمان در پیامرسان ایرانی ملاقات کند. در واقع برای اینکه پیامرسان تبدیل به یک چهارراه ارتباطی پرازدحام و مورد وثوق کاربران برای دسترسی به دایره‌ی گسترده‌ی افراد باشد، باید گردهمایی هم‌افزاینده‌ای از کاربران در پیامرسان شکل بگیرد. به عبارت دیگر اقبال فزاینده به یک پیامرسان می‌تواند هم‌افزاینده و تصاعدی باشد و افزایش کاربران افزایش گروه دیگری از کاربران را در پی خواهد داشت. به طور کلی، اقبال و توجه هر چه بیشتر به یک پیامرسان، به خودی خود بر جذابیت آن پیامرسان می‌افزاید.

ایجاد دسترسی بین‌المللی

شرط دیگر برای رونق شبکه‌ی اجتماعی داخلی و اقبال کاربران به آن، ایجاد دسترسی بین‌المللی با سرعت قابل قبول به شبکه است. ایجاد امکان برقراری ارتباط بین کاربران داخلی با کاربران خارج از مرزها، به معنی امکان کاربری شهروندان سایر کشورها از پیامرسان ایرانی است و این یعنی افزایش انفجاری کاربران آن شبکه‌ی اجتماعی.

تبدیل کردن پیامرسان به یک حافظه آنلاین

لازمه‌ی بعدی‌ که می‌توان ذکر کرد، تبدیل کردن پیامرسان به یک حافظه‌ی آنلاین برای ذخیره‌سازی فایل‌ها، فیلم‌ها، صوت‌ها، عکس‌ها و متن‌ها‌ی کاربران از طریق امکانات فضای شخصی است. این به این معنی است که کاربر یک حافظه‌ی مطمئن جایگزین فلش یا هارد در پیامرسان داشته باشد و هر چه زمان بگذرد هیچ نگرانی‌ای بابت پاک شدن یا از دست رفتن فایل‌های داخل آن حافظه نداشته باشد.

الزام کارکنان سازمان‌ها به استفاده از پیامرسان داخلی در محیط سازمان

هشتمین ترفندی که در وادی افزایش مخاطب پیامرسان‌های داخلی می‌توان به کار گرفت، الزام کارکنان و کارمندان سازمان‌ها و شرکت‌ها به استفاده از پیام‌رسان‌های داخلی در محیط سازمان و برای مبادله‌ی پیام‌های اداری و سازمانی است. این سیاست می‌تواند باعث آشنایی ناگزیر و اُنس بیشتر کاربران اداری با قابلیت‌ها و امنیت پیام‌رسان‌های داخلی شده و ناخودآگاه استفاده از این پیام‌رسان‌ها را به زندگی خانوادگی و شخصی تسری دهد.

مستقل نشان دادن پیامرسان از جریانات سیاسی-اجتماعی

نهمین و آخرین سیاستی که لازم است برای جذب کاربر در پیام‌رسان‌ها پیگیری و رعایت شود، مستقل نشان دادن پیام‌رسان از تمام جریانات سیاسی، فرهنگی و اجتماعی است. پیام‌رسان باید با عملکرد غیرسوگیرانه و مدیریت خنثی، خود را صرفاً به عنوان یک ابزار و عاری از سو‌گیری‌های سیاسی و اجتماعی جلوه دهد. به عبارت دیگر پیامرسان باید دایره‌ی ممیزی خود را گسترش دهد و تا جای ممکن با تمام کانال‌ها، گروه‌ها و محتواها از گرایش‌های مختلف رفتار یکسانی داشته باشد.

سرمایه اجتماعی، مهم‌ترین پشتوانه برای اقتدار حاکمیت

باید سیاستگذاران فضای مجازی این مطلب را درک کنند که سرمایه‌ی اجتماعی، یعنی همدلی، همراهی و اعتماد متقابل میان شهروندان و حاکمیت، مهم‌ترین پشتوانه‌ی قدرت سیاسی و اقتدار حاکمیت محسوب می‌شود. و یکی از لوازم اساسی بزرگ‌تر کردن کیک سرمایه‌ی اجتماعی تمرکز جدی و تکیه بر مهندسی نامرئی سوژه است. از سوی دیگر، نقش‌آفرینی نکردن عیان و عریان از سوی حاکمیت در روندهای اجتماعی، ضرورت انکارناپذیر شکل‌دهی نامحسوس سوژه می‌باشد. تغییر مسیر از پیامرسان‌های خارجی به داخلی، یک روند اجتماعی بسیار مهم و در واقع نقطه‌ی عطفی در روند استفاده از فضای مجازی است که باید تا حد ممکن بدون جبر عریان و بدون نقش‌آفرینی عیان حاکمیت اتفاق بیفتد. چرا که جبر آشکار و تداوم آن باعث ایجاد دشمنی و نفاق بیشتر بین حاکمیت و مردم و کمتر شدن جریانات سازنده‌ی داوطلبانه و مردم‌نهاد و از پایین به بالا و بیشتر شدن روندهای بخشنامه‌ای و از بالا به پایین می‌شود. نگه داشتن شرایط کشور در روند جبر آشکار، باعث فرار بیشتر از انقیاد و گردن نهادن به قوانین از سوی شهروندان و افزایش فعالیت‌های زیرزمینی می‌شود. این روند نیز به نوبه‌ی خود منجر به افزایش خود‌مجرم‌انگاری شهروند و پیشروی در مسیر مجرمانه می‌شود. و نهایتاً تداوم مسیر مجرمانه تثبیت هویت سوژه در آن مسیر را نتیجه خواهد داد.