شرایط اقتصادی و تأثیر آن بر میزان مشارکت سیاسی مردم در انتخابات

يكي از پرسش‌هاي مهم در زمينه اقتصاد انتخابات اين است كه متغيرهاي اقتصادي چه مقدار بر سطح مشاركت مردم در انتخابات اثر مي‌گذارند؟ اين یادداشت تلاشي براي دستيابي به پاسخ اين پرسش در ايران است.

انواع مشارکت سیاسی مردم و دلیل ضرورت این مشارکت

نظام‌های سیاسی بر پایه‌ی اعتماد عمومی و اراده‌ی مردم استوار می‌گردند و استمرار و اقتدار آنها وابسته به مشارکت و دخالت مردم است. این مشارکت در قالب‌های مختلفی شکل می‌گیرد; از جمله شرکت مردم در انتخابات و همه پرسی‌ها و حساسیت نسبت به نوع جریان امور در کشور و میزان دلبستگی آنها به نظام حاکم بر جامعه و حمایت از آن. مشارکت مردم در امور سیاسی و اجتماعی، یکی از مباحث مهم علوم سیاسی است. این مشارکت در درجه‌ی اول از طبع اجتماعی انسان ریشه می‌گیرد. مشارکت در امور اجتماعی، نوعی تعهد و قبول مسئولیت فردی و اجتماعی است که همه‌ی افراد انسانی ناگزیر به پذیرش آن هستند. این تعهد و مسئولیت ممکن است یا در قالب فعالیت‌های معین صورت گیرد، مانند بسیاری از رفتارهای اخلاقی و اجتماعی، و یا ساختار حقوقی و اقتصادی به خود بگیرد. اسلام، به دلیل ضرورت و اهمیت مشارکت انسان‌ها در تعیین سرنوشت خود به آن توجه خاصی نموده است.

تأثیر و تأثرات دو مقوله‌ی «شرایط اقتصادی» و «میزان مشارکت سیاسی» نسبت به هم

تحولات و وضعیت اقتصادی قبل از برگزاری انتخابات به دو صورت در انتخابات مؤثر است: اول اینکه وضعیت اقتصادی باعث می‌شود نظر مردم برای مشارکت در انتخابات جلب شود (یا نشود) و دوم اینکه وضعیت اقتصادی بر رأی مردم به نامزدها (احزاب یا گزینه‌ها) مؤثر است. بخش اول بیشتر به نظریه‌های خرد و مشارکت مردم در انتخابات ربط پیدا می‌کند؛ بنابراین شرایط اقتصادی بر مشارکت مردم تأثیر دارد و معمولاً همه امید به بهبود وضعیت اقتصادی بعد از این حماسه سیاسی دارند. این مسائل تقریباً نیازی به اثبات ندارد و همگان این موضوعات را قبول دارند. اقتصاد و سیاست جمهوری اسلامی ایران در اکثر زمان‌ها پیوند ناگسستنی داشته‌اند. ایران اسلامی در تاریخ خود دو بار شرایط سخت سیاسی و اقتصادی را در کنار هم داشته است. در زمان 8 سال جنگی که بر ایران تحمیل شد، چندین سال شاهد اقتصادی ویران بودیم که با اعتماد مردم به سیاست موجود در کشور سر بلند شدیم. در سال‌های گذشته نیز برای بار دوم مردم گرفتار این شرایط سخت شده‌اند. اتهامات بی‌اساس بر صنعت صلح‌آمیز هسته‌ای و اعمال تحریم‌های ظالمانه شرایطی را ایجاد کرد که اقتصاد ایران به کندی پیش‌ رفت. شرایط اقتصادی کنونی و انتخابات در ایران تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند؛ این موضوع هم می‌تواند فرصت خوبی برای آنها که برنامه اقتصادی دارند، باشد و هم می‌تواند نگرانی را برای عده‌ای به وجود آورد که با وجود مسئولیت در گذشته نتوانستند توقعات اقتصادی مردم را محقق کنند و در این مسیر گام بردارند.

عوامل اقتصادی تأثیرگذار بر میزان مشارکت مردم

درخصوص انتخابات میزان مشارکت حرف اول را می‌زند. از سویی نیز گمانه‌هایی پیرامون ابهام در میزان این مشارکت با وجود مسائل اقتصادی نیز وجود دارد. بر اساس آمارها تورم، رکود و بیکاری از عواملی است که بر مشارکت تأثیر منفی دارد و در عوض با افزایش سطح سواد و درآمد سرانه مشارکت گسترده‌ای شکل خواهد گرفت. حضور پر شور مردم در پای صندوق‌های رأی مشارکتی را ایجاد می‌کند که در آینده امیدواریم شاهد حضور این اتحاد در عرصه اقتصاد نیز باشیم. نباید فراموش کرد که ثبات ایجاد‌شده از سیاست خصوصاً در بحث انتخابات، بر اعتماد مردم، بخش خصوصی و آینده ایران نیز تأثیر خواهد داشت. امید ایجادشده در دل صاحبان سرمایه، تولیدکنندگان و مسئولان اقتصادی فعالیت در این عرصه را افزایش می‌دهد.

دو شکل تأثیر گذاشتن پارامترهای اقتصادی بر مشارکت سیاسی مردم

تحولات و وضعیت اقتصادی قبل از برگزاری انتخابات به دو صورت در انتخابات موثر است. اول اینکه وضعیت اقتصادی بر جلب نظر مردم برای مشارکت تاثیرگذار است و دوم اینکه وضعیت اقتصادی بر رأی مردم به نامزدها و تأیید یک حزب موثر است. در خصوص وضعیت اول تصمیم‌گیران می‌توانند برای جلب آرای مردم متغیرهای اقتصادی را به سمتی حرکت دهند که رضایت مردم جلب شود. البته این کار به میزان دانش مردم نیز بستگی دارد و شهروندان عاقل‌تر از آن هستند که توسط سیاستمداران منفعت‌طلب به سمت و سوی خاصی هدایت شوند. پیرامون وضعیت دوم نیز نگاه مردم بر دغدغه‌های نامزد و حزب است و از چندین ماه قبل به بررسی این دغدغه‌ها و مواضع فرد در زمان بحران‌های اقتصادی می‌پردازند. البته آخرین حرکت در این رابطه همان‌گونه که اشاره شد، شعار‌ها و وعده اقتصادی است. مهم‌ترین و ملموس‌ترین موضوع در اقتصاد هر کشور که تأثیرگذار بر تصمیم‌های سیاسی مردم در انتخابات است، نرخ تورم است. رأی و نظر مردم نسبت به سیاست‌های دولت به‌ شدت وابسته به نرخ تورم است. تورم متغیری است که هر روز مردم آن را لمس می‌کنند و در ارزیابی خود نسبت به عملکرد سیاست‌گذاران، آن را ملاک قرار می‌دهند.

منابع

• عزتی، مرتضی، مباحثی در اقتصاد انتخابات، تهران، پژوهشکده اقتصاد دانشگاه تربیت مدرس، 1384
• مهرگان، نادر و مرتضی عزتی، تأثیر متغیرهای اقتصادی بر مشارکت مردم در انتخابات ایران، فصلنامه پژوهش‌های انتخاباتی، سال ششم، شماره اول، سال 1385
• رضوانی، محسن، تحلیل رفتار انتخاباتی، نشریه معرفت، شماره 123، 1386
• پناهی، محمدحسین، «بررسی چگونگی مشارکت سیاسی مردم در نظام اسلامی»، مجموعه مقالات جمهوریت و انقلاب اسلامی، تهران: سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی، 1377