اندیشکده رهیافت؛ تشکیل خانواده در اندیشۀ اسلامی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. خانواده هرچند از نظر جمعیت، یک نهاد بسیار کوچک دانسته می‌شود اما اسلام به منظور سالم‌سازی جوامع بزرگ‌تر انسانی اهتمام ویژه‌ای به سلامت نهاد خانواده دارد. چراکه مهم‌ترین جایی که در آن باورها و اعتقادات دینی، ارزش‌های اخلاقی و هنجارهای اجتماعی از نسلی به نسلی منتقل می‌شود، خانواده است. علاوه‌براین در پی ازدواج و تشکیل خانواده ممکن است نوع نگرش، جهان‌بینی و افکار هریک از طرفین ازدواج دچار تغییرات اساسی شود. زیرا افکار و اعتقادات بشر در طول زندگی تغییر پیدا می‌کند و یکی از عوامل مهم بر این امر مراودات و ارتباطات انسانی است که هر انسان با اطرافیان خود دارد و از آن‌ها اثر می‌پذیرد. در این میان شاید بتوان یکی از عمیق‌ترین تأثیر و تأثرهای متقابل انسانی را میان زن و شوهر دانست. چراکه مرد و زن با ازدواج، همدیگر را ملازم همیشگی خود خواهند دید. از این‌رو همسرگزینی به‌عنوان سنگ بنای اولیۀ تشکیل خانواده از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
بر همین اساس در این نوشته بناست تا به برخی از مهم‌ترین اصول و معیارها در زمینۀ شیوۀ همسرگزینی و آشنایی برای ازدواج اشاره شود.
محوریت خانواده در ایجاد بسترآشنایی
اولویت خواستگاری رسمی بر خواستگاری غیر رسمی
برای آنکه آشنایی اولیه برای ازدواج ایجاد شود، ضروری است این آشنایی رسمی باشد و از آشنایی‌های غیررسمی پرهیز شود؛ یعنی در گام اول، موضوع خواستگاری با خانوادۀ دختر مطرح شود؛ نه اینکه پسر به‌صورت مستقیم از دختر خواستگاری کند؛ زیرا اولاً رغبت خانواده‌ها برای حمایت از ازدواج فرزندشان کم می‌شود و همچنین ممکن است در این درخواست‌های مستقیم، عواطف و احساسات درگیر شوند و تصمیمات عاقلانه‌ای گرفته نشود و از طرفی امکان دارد این رفتار پسران برای بسیاری از دختران بی‌ادبی و بی‌احترامی تلقی شود.
تقدم شناخت عقلی بر تبادل عاطفی و احساسی
یکی از مسائل ضروری که باید بسیار به آن توجه شود، این است که برای انتخاب همسر، قلب باید انتخاب‌گر اصلی باشد؛ چراکه ازدواج در‌نهایت، پیوند دل‌هاست و دو نفر از نظر عاطفی و احساسی باید یکدیگر را بپسندند. اما نکته‌ای که باید مشخص شود، این است که قلب مانند مدیری تصمیم‌گیرنده در کنار خود به مشاوری آگاه و باتدبیر نیاز دارد تا بهترین مسیر را به او نشان دهد. برای انتخاب همسر علی‌رغم اینکه قلب تصمیم‌گیرندۀ اصلی است، اگر از مشاورۀ عقل بهره‌مند نشود، به مشکل برمی‌خورد و فردی را انتخاب می‌کند که برای او نامناسب است.
توجه به محیط‌های زندگی فرد
هر فردی که در ابتدای تولد برای رشد و تربیت در بستر خانواده قرار می‌گیرد، خود فرد این بستر را انتخاب نکرده و راه گریزی هم از آن ندارد؛ بنابراین باید از خانواده به‌عنوان اولین بستری یاد کرد که هر فردی به‌صورت غیراختیاری در آن وارد می‌شود؛ اما مدتی که از زندگی انسان می‌گذرد، وارد محیط‌های دیگری مانند محیط تحصیل، کار، دوستان و… می‌شود که تا حدود زیادی انتخاب آن‌ها در اختیار خود اوست؛ اما فارغ از اینکه خود فرد در محیطی که انتخاب کرده و در آن رشدیافته، اینکه چه میزان اختیار و حق انتخاب داشته، مهم است. مسئلۀ مهم‌تر این است که این محیط‌ها به هر‌حال در شکل‌گیری خلق‌وخو و شخصیت فرد تأثیر بسزایی داشته‌اند. بنابراین ضروری است که زمانی که شخصی برای همسری شناخته و ارزیابی می‌شود، باید این بُعد از زندگی و هویت او نیز برای شناخت دقیق‌تر بررسی شود.
توجه به اولویت‌ها در آشنایی
در ازدواج موضوعاتی اساسی وجود دارد که قبل از ازدواج باید به آن‌ها توجه شود. تمامی این موضوعات یا باید به‌طور مستقیم بحث و گفت‌وگو شود و دو طرف نظرات یکدیگر را از هم دریافت نمایند، یا اینکه به‌صورت غیرمستقیم در تعاملات و معاشرت‌هایی که دو طرف با هم دارند، این موارد را از طرف مقابل خود برداشت کنند. درواقع میزان تفاهم دو نفر دربارۀ این موضوعات می‌تواند پیش‌بینی‌کنندۀ خوبی برای موفقیت زندگی آن‌ها در آینده باشد.
برخی از این موضوعات اساسی عبارت‌اند از: باورها و ارزش‌های دینی، باورها و اصول اخلاقی، سرگرمی‌ها و علایق، دوستان، اهداف، رشد و پیشرفت شخصی، خویشاوندان، رابطۀ صمیمانه با همسر، خانوادۀ خود، خانوادۀ همسر، پول و مسائل مالی، نحوۀ رویارویی با هیجانات اصلی (غم، ترس، خشم و شادی)، نگرش به فرزند و تربیت و موضوعات جنسی.
تحقیق و کاوش هم‌زمان با جلسات خواستگاری
از جمله مهم‌ترین مسائلی که در خواستگاری نقش بسزایی دارد و غفلت از آن به انتخابی بس نادرست منجر می‌شود، تحقیق است. در این مسئله باید به سه مؤلفه توجه شود. در ابتدا باید به زمان تحقیق توجه شود. در اصل می‌توان در تمامی مراحل خواستگاری تحقیق را انجام داد؛ اما نکتۀ مهم این است که در هر مرحله از خواستگاری چگونه باید تحقیق شود. مثلاً نمی‌توان در زمانی که قرارهای مهم برای ازدواج گذاشته شده، تحقیقات اولیه انجام شود و از طرفی موجب شود به دلیل شناخت‌های بیشتر، آن ازدواج به‌هم بخورد؛ حال آنکه می‌شد این تحقیقات در همان مراحل اولیه انجام شود.
مؤلفۀ دوم در تحقیق، منابع تحقیق هستند. یکی از این منابع، تحقیق محله‌ای است که اکنون در آن زندگی می‌کنند یا محله‌ای که قبل از این زندگی می‌کرده‌اند؛ بنابراین یکی از منابع تحقیق همسایگان هستند. گروه دیگر در تحقیق، افراد فامیل هستند که می‌تواند تحقیق از آن‌ها بسیار راهگشا باشد؛ به‌خصوص اقوام سببی که مدت چند ماه یا چند سال است در یک طایفه آمده‌اند و عُلقۀ کمتری در آن‌ها وجود دارد و می‌توان از آن‌ها اطلاعاتی با سوگیری کمتر دریافت کرد. در درجۀ بعد هم دوستان خانوادگی، هم‌کلاسی‌ها، همکاران و… می‌توانند اطلاعات مناسبی از آن شخص در‌اختیار انسان قرار دهند.
مؤلفۀ سوم خصوصیات محقق است که باید به آن توجه شود. محقق باید فردی زیرک و پخته باشد تا بتواند به‌صورت هوشمندانه‌ای سؤال کند و اطلاعات لازم را از صحبت‌های افراد بیرون بکشد. این فرد همچنین باید معتمد و امین باشد و در‌نهایت از صمیمی‌ترین و خیرخواه‌ترین افراد به انسان باشد.
مؤلفۀ چهارم در تحقیق شیوۀ تحقیق است. محقق باید بگوید این اطلاعات محفوظ است و جایی نقل نمی‌شود. از دیگر نکات این است که تحقیقات باید متعدد باشد و نباید به یک یا دو منبع اکتفا کرد. همچنین باید محقق سؤالات مناسبی برای تحقیق خود در‌نظر بگیرد و آن‌ها را از قبل طراحی کند. سؤالات نیز نباید بهگونهای باشد که جهت‌گیری خاصی را از محقق اعلام کند؛ بلکه باید بهگونهای باشد که طرف مقابل متوجه نشود فرد محقق چه رویکردی دارد.
ایجاد تعادل میان سبک فرایندی و تک‌مرحله‌ای در ازدواج
برای ایجاد آشنایی‌های مرتبط با ازدواج دو سبک رایج مطرح است؛ سبک فرایندی و سبک تک‌مرحله‌ای. سبک فرایندی بدین معناست که برای هر مرحله از آشنایی، فرایندی طولانی طی شود تا دو طرف به شناختی کافی برسند. در‌مقابل، مدل تک‌مرحله‌ای است که در آن فرایند خواستگاری تا ازدواج در زمان بسیار کم انجام می‌شود و در‌مقابل، دورۀ عقد طولانی خواهد بود. مسئلۀ مهم این است که هر دوی این سبک‌ها اگر به‌صورت افراطی و تفریطی پیش بروند، مسیر شناخت و آشنایی را دچار مشکل می‌کنند. سبک آشنایی مطلوب آن است که میان این دو روش تعادلی برقرار شود؛ یعنی مدت‌زمان مناسبی برای خواستگاری و تحقیق وجود داشته باشد و دو طرف از هم تحقیق کنند. در ادامه، مدت‌زمان مناسبی برای نامزدی در‌نظر گرفته شود تا دو طرف از هم شناخت بیشتر و عمیق‌تری پیدا کنند و در‌نهایت حدود شش ماه تا یکسال نیز دوران عقد طول بکشد تا زن و مرد خود را برای زندگی مشترک آماده سازند.
استفاده از معرّف و واسطه برای ازدواج
یکی از مهم‌ترین مسائل در ازدواج این است که از واسطه‌های امین و عاقل برای انتخاب همسر استفاده شود. گفتنی است صرف معرفی فردی معتمد کافی نیست و باید تحقیقات و بررسی‌های لازم انجام شود؛ اما استفاده از معرف خوب و مناسب می‌تواند مسیر یافتن فرد مورد نظر را هموارتر گرداند.
در اینجا سعی شد تا به مهم‌ترین مؤلفه‌های لازم و اساسی در انتخاب همسر اشاره شده و دربارۀ هرکدام توضیحی اجمالی ارائه شود. البته با توجه به اهمیت ازدواج به‌عنوان مرحله‌ای مهم در زندگی، می‌توان نکات مهم دیگری را نیز به‌عنوان شیوه‌های مطلوب در آشنایی با همسر مورد نظر به این نکات اضافه کرد که به فراخور اقتضائات و ویژگی‌های فردی و اجتماعی و فرهنگی هر فرد می‌تواند متفاوت باشد؛ با‌این‌حال در این نوشته سعی شد تا با اشاره به ضروری‌ترین و اصلی‌ترین موارد، تبیینی از الگوی مطلوب در فرایند آشنایی و انتخاب همسر ارائه شود.
منابع
- بانکی‌پور‌فرد، امیرحسین. مطلع مهر، اصفهان: انتشارات حدیث راه عشق، 1388.
- حورایی، سید‌مجتبی. دوستی‌های قبل از ازدواج، تهران: دکلمه گران، 1394.
- حورایی، سید‌مجتبی. کارگاه آموزش پیش از ازدواج، مؤسسۀ راه روشن، 1394.
- صفورایی پاریزی، محمدمهدی. شاخص‌های خانوادۀ کارآمد، پژوهش‌نامۀ اسلامی زنان و خانواده، 1392.
- میرزایی، حدیث و علی فتحی آشتیانی و علی‌اکبر سلیمانی و نوید یوسفی. مقایسۀ رضایت زناشویی در زنان با توجه به روابط قبل از ازدواج، مجلۀ خانواده‌پژوهی، دورۀ 13، شمارۀ 51، 1396.
- میرمحمد‌صادقی، مهدی. آموزش پیش از ازدواج، تهران: انتشارات هنر آبی، 1396.
