صورت مسئله غلط در مذاکره با آمریکا

اندیشکده رهیافت؛

مسئله مذاکره با آمریکا طی دهه اخیر به یکی از مسائل پرتکرار در دستگاه سیاست خارجی و افکار عمومی تبدیل شده است. آنچه در این میان اهمیت دارد، بهره ­گیری از تجربیاتی است که در این دهه به وقوع پیوسته و می­تواند راهنمای خوبی برای ترسیم چشم ­انداز مناسبات ایران و آمریکا باشد. به نظر می­رسد افکار عمومی و بخشی از دستگاه سیاست خارجی کماکان به درک دقیقی از تجربیات نرسیده و بدون توجه به آن، مسئله مذاکره را مطرح می­کنند. البته نمی­توان اغراض و انگیزه­ های سیاسی را در این زمینه نادیده گرفت؛ اما به دلیل روشن ­شدن موضوع و رفع ابهام در افکار عمومی و ساختار سیاست خارجی، لازم است به صورت مسئله درستی در این زمینه دست یافت. در ادامه سه مؤلفه شکل­ دهنده صورت مسئله غلط در مذاکره با آمریکا مختصراً مورد بررسی قرار می­گیرند.

ارزشمند دانستن دیپلماسی فارغ از دستیابی به نتیجه

دیپلماسی را می­توان به عنوان فن اداره سیاست خارجی و تنظیم روابط بین­ المللی از راه­های مسالمت­ آمیز تعریف کرد که به عنوان یکی از ابزارهای سیاست خارجی باید مورد توجه قرار گیرد (قوام، 1370: 215). بر همین اساس دیپلماسی شأنیتی ابزاری داشته و نمی­توان آن را فی نفسه ارزشمند دانست. در واقع دیپلماسی هنگامی ارزشمند است که تحقق اهداف را به دنبال داشته باشد و بتواند چشم ­اندازهای سیاست خارجی را عینیت بخشد.

آنچه در زمینه مذاکره با آمریکا اهمیت دارد، نفسِ مذاکره نیست، بلکه تحقق اهداف از طریق مذاکرات سازنده است. تجربه دهه نود نشان می­دهد در دستگاه سیاست خارجی موضوع مذاکره با آمریکا ارزشمند تلقی شده و فارغ از نتیجه و دستیابی به منافع ملی از منظر برخی مسئولان دستاوردی مهم محسوب شده است. مقام معظم رهبری در سخنانی اینگونه به موضوع اشاره می­کنند:

شش ماه هم از امضای برجام می­گذرد، هیچ تأثیر محسوس و ملموسی هم در وضع معیشت مردم به وجود نیامده است؛ [درحالی‌که] خب، برجام اصلاً برای برداشتن تحریم­ ها بود؛ برای این که تحریم­ های ظالمانه برداشته بشود (دیدار با اقشار مختلف مردم، 11/5/1395).

جابجایی متهم با مدعی

جمهوری اسلامی ایران در مذاکرات هسته­ ای و معاهده برجام به تمامی تعهدات خود عمل کرده و علی رغم هزینه­ ها و خسارات مادی و معنوی، از هیچ تلاشی برای اثبات حسن نیت خود فروگذار نکرده است. این در حالی است که آمریکا این معاهده را نقض کرده و به تعهدات خود عمل نکرده است. طبیعی است امروزه آمریکا متهم است و جمهوری اسلامی ایران در موضع مطالبه­ گری و ادعا قرار دارد. تا زمانی که این مسئله حل نشود، اختصاص زمان به مذاکره و چانه­ زنی معنایی نداشته و تنها فرصت­ های متنوع در سیاست خارجی را از بین می­برد. عملکرد نادرست برخی از مسئولان در دستگاه سیاست خارجی و دامن­ زدن به اختلافات داخلی منجر به قرارگرفتن ایران در موضع ضعف و اتهام شد. این امر صورت مسئله­ ای غلط را در موضوع مذاکره با آمریکا شکل داد و باعث شد ایران به عنوان مانع مذاکرات معرفی و بازنمایی شود.

ایجاد تعارض میان گسترش حوزه قدرت و نفوذ با موفقیت در مذاکره

اساساً مذاکرات هسته­ ای زمانی شکل گرفت که جمهوری اسلامی ایران در موضعی مقتدرانه قرار داشت و از انرژی و تأسیسات هسته­ ای به عنوان عنصر چانه­ زنی و مذاکره استفاده کرد. چنانچه جمهوری اسلامی ایران از این منبع قدرت برخوردار نبود، امکان تبدیل­ شدن به بازیگر قدرتمند و برقراری مذاکرات وجود نداشت. بر همین اساس گسترش حوزه قدرت به معنای دستیابی به منابع روزافزون قدرت و بهره­ گیری از آن­ها همواره به میدان دیپلماسی یاری رسانده و می­تواند افزایش قدرت چانه­ زنی را به همراه داشته باشد. آنچه در دهه نود مورد غفلت قرار گرفت و کماکان آثار آن در سیاست خارجی وجود دارد، معرفی منابع قدرت جمهوری اسلامی ایران به عنوان مانع موفقیت در مذاکره با آمریکا است که موجب شکل­ گیری صورت مسئله غلط در این زمینه شده ­است.

نتیجه­ گیری

مذاکره با آمریکا همواره در افکار عمومی و دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران محل توجه و بحث فراوان بوده است. آنچه اهمیت دارد این است که سخن از مذاکره بدون توجه به سه محور منافع ملی، قراردادن آمریکا در موضع اتهام و گسترش حوزه قدرت کارآمد نبوده و نمی­تواند اهداف سیاست خارجی را محقق کند. بر همین اساس لازم است امروزه با اتخاذ تصمیمی هوشمندانه و همه ­جانبه پیرامون این موضوع عمل کرد و با توجه به شرایط حساس منطقه­ ای و بین­ المللی از راهبردها و ابزارهای گوناگون بهره گرفت.

منابع

1. قوام، عبدالعلی. (1370)، اصول سیاست خارجی و سیاست بین­الملل، تهران: انتشارات سمت، چاپ بیست و سوم، 1397.
2. بیانات مقام معظم رهبری. (1395)، دیدار با اقشار مختلف مردم، پایگاه اطلاع­رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت­الله خامنه­ای به نشانی https://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=33886. تاریخ آخرین مشاهده: 25/8/1403.

   هسته فرهنگ و مشارکت سیاسی اندیشکده