گزارش جامع پژوهشی عدم عملکرد صحیح رسانه ملی نسبت به نقش های جنسیتی زنان در خانواده
اندیشکده رهیافت؛ حکومت اسلامی در ایران بیش از چهار دهه است که سعی دارد بینش ها و نگرش های اسلامی را مبنای سیاستگذاری خود قرار دهد و در عرصه اجتماعی و در متن زندگی مردم جاری و ساری سازد. اما در این راه با موانعی روبه رو بوده است که هر گدام را می توان ناشی از عدم عملکرد صحیح یکی از نظام های اجتماعی موجود در ساختار اجتماعی جامعه دانست. مسائل مربوط به زنان و خانواده یکی از مهم ترین عرصه های اجتماعی در جامعه ایران بوده است که حکومت اسلامی ایران آن چنان که بایسته است نتوانسته نقش خود را به درستی ایفا کند.
یکی از نظام های اجتماعی مهمی که در این زمینه مانع تحقق اهداف حکومت بوده نظام رسانه ای حاکم بر ایران است. از ساختار نظام رسانه ای تا مدیریت و محتوای آن همه به نوعی در جهت اهداف حکومت آن گونه که باید نبوده است. این پژوهش به دنبال مساله شناسی وضعیت رسانه ملی نسبت به نقش های جنسیتی زنان در خانواده است. مبتنی بر اهمیت سریال در بین سایر قالب های برنامه های تلویزیونی، در این پژوهش بر سریال های تلویزیونی تاکید می شود. این پژوهش سعی کرده است علاوه بر توصیف وضع موجود، با مواجهه مستقیم با کنش گران این عرصه علل شکل گیری این وضعیت را نیز تبیین کند.
حـضور شايـستة زن در خانـه با برجـسته ساختن نقش زن در خانه به عنوان موجودي كه دائماً در آشپزخانه مسئول سير كردن شكم هاي گرسنة شوهر و فرزندان خويش است منافات دارد. يا زن به عنوان موجودي كه دائماً به اختلافات خانوادگي دامن مي زنـد و سوژة سلب آرامش نمايانده مي شود، نمي تواند حضور شايسته داشته باشد. بازنمايي عادلانه و منصفانة نقش زنان در خانه متضمن تمايز اساسي ميـان كاركردهـاي مرد و زن در خانه است كه اسلام توجه ما را نسبت به آن جلب مي كند[1]. از طرفی میان دوگانه بازنمایی خانوادگی و نقش های اجتماعی نیز باید عدالت رعایت شود بدین معنا که هر کدام آن طور که بایسته است باید بازنمایی شود.
با توجه به مباحث پیشین سوالاتی که این پژوهش به دنبال پاسخ به آن هاست عبارت است از:
- بازنمایی زنان در سریال های تلویزیون چگونه است؟
- آیا نقش همسری و مادری به درستی بازنمایی می شود در رسانه ملی؟
- چه عللی سبب بازنمایی این گونه از نقش های خانوادگی زنان در رسانه ملی می شود؟
- ایا مخاطب محوری در برنامه های تلویزیونی وجود دارد؟ اثبات یا نفی این امر چگونه در بازنمایی زن در رسانه ملی تاثیر می گذارد؟
- آیا امکان بازنمایی با اولویت بخشی یکسان به نقش های اجتماعی و نقش های خانوادگی زنان وجود دارد؟ یا هر بازنمایی در نهایت یک کدام را اولویت می دهد؟
- چگونه می توان بازنمایی صحیحی از نقش های خانوادگی زنان در رسانه ملی داشت؟
- دوگان واقعیت و آرمان در بازنمایی زنان در رسانه ملی چگونه باید رعایت شود؟ رسانه چقدر متکفل بازنمایی واقعیت و چقدر پاسدار آرمان ها باید باشد؟
- نقش درس های تخصصی هنر بر کارگردانان و فیلم نامه نویسان و شکل گیری تصویری خاص از زن در ذهنیت آن ها در جریان تولید اثر هنری چیست؟
- فضای حاکم بر روابط کاری و فرهنگ سازمانی در صدا و سیما چه تاثیری در تولید سریال ها دارد؟
- بودجه بندی و فرایند تولید سریال در تلویزیون چه تاثیری در محتوای سریال ها دارد؟
تاکید ناخوشایند بر بعد مادر بودن زن، بازنمایی مادران سریال ها به صورت زنانی محصور در خویشتن به همراه انجام رفتارهای هیستریکی، بازنمایی زنان به صورت افراد فاقد قدرت تشخیص و تصمیم گیری در عرصه خانوادگی، نشان دادن کدبانوگری به عنوان راه نجات زنان در برابر خطرات، نمایش زنان بیشتر در فضای خانگی و بازنمایی کم رنگ تصمیم گیری و فعل مستقل زنان از جمله مسائلی هستند که به بازنمایی نامطلوب نقش های خانوادگی زنان دلالت دارند.
علل و عواملی که زمینه ساز عملکرد نامطلوب رسانه ملی در قبال نقش های خانوادگی زنان هستند را می توان در چهار دسته عوامل درونی معرفتی، عوامل درونی غیرمعرفتی، عوامل بیرونی مشهود و عوامل بیرونی غیرمشهود تقسیم بندی کرد. مهم ترین نکته در تبیین وضعیت بازنمایی نقش های خانوادگی زنان در رسانه ملی توجه به دوگانه هویت سنتی و مدرن زنان در جامعه ایرانی است. به نظر می رسد برای حل اساسی مساله باید به طور مشخص تکلیف زن ایرانی با این دو هویت مشخص شود. تاکید رسانه بر مولفه هایی چون قوی بودن، فرهیختگی و با وقار بودن از مهم ترین راهبردهایی است که می تواند پیوند مناسبی بین هویت سنتی و مدرن زن ایرانی برقرار کند و آنان را به هویت مطلوب زن مسلمان در عصر حاضر نزدیک سازد.
[1] رضایی، محمد، کاظمی، عباس (1387)، سیاست جنسیت در تلویزیون ایران، نشریه زن در توسعه و سیاست (پژوهش زنان)، شماره 3
