لزوم وجود جریان داده و اطلاعات در فرایند مدیریت عملکرد سازمان‌های دولتی

اندیشکده رهیافت؛ سنجش عملکرد سازمان‌های دولتی امری ضروری است؛ اما برای مدیریت‌ کردن عملکرد آنها کافی نیست. ابزار مدیریت عملکرد سازمان‌های دولتی بیش از آنکه مدل‌های ارزیابی عملکرد باشد، اطلاعات و داده‌های عملکردی است. استفاده از اطلاعات و داده‌های عملکردی زمانی مؤثر خواهد بود که این داده‌ها در استراتژی‌های سازمان گنجانده شود. سه کارکرد اصلی اطلاعات عملکرد شامل یادگیری، کنترل و نظارت و در نهایت پاسخگویی است. منظور از یادگیری شناسایی نقاط ضعف و توسعه نقاط قوت است؛ منظور از نظارت و کنترل بررسی جهت حرکت سازمان مطابق با توافقات عملکردی است و منظور از پاسخگویی به نمایش گذاشتن خروجی‌ها برای گروه‌های مختلف جامعه است. استفاده‌کنندگان اطلاعات عملکرد سازمان شامل سه گروه مدیران و کارکنان سازمان، مقامات سیاسی و عموم مردم و رسانه‌ها هستند.

امروزه سازمان‌های دولتی از ناکارآمدی شدیدی در زمینه مدیریت عملکرد برخوردار هستند که به‌راحتی نمی‌توان از کنار آن گذشت؛ مفاهیمی نظیر مدیریت بر مبنای هدف، بودجه‌بندی مبتنی بر عملکرد، مدیریت مبتنی بر نتایج و… همگی یک منطق مشترک دارند: سازمان‌های دولتی باید اطلاعات عملکرد تولید کنند و آن را برای شکل‌دادن به فرایند تصمیم‌گیری به کار بگیرند. وجود جریان اطلاعات عملکردی مهم‌ترین اصل برای استقرار مدیریت عملکرد در نظام اداری ایران است. وقتی اطلاعات غیرقابل‌اتکا در چرخه‌های جداگانه مبنا ارزیابی عملکرد قرار می‌گیرند، نباید انتظار داشت که تحلیل و ارزیابی این اطلاعات، مبنا تخصیص بودجه و یا ارتقا شغلی مدیران و کارکنان در نظام اداری باشد. دررابطه‌با پیوند اطلاعات و ارزیابی عملکرد می‌توان به سیر رویکردهای شواهد محور ^[1] اشاره کرد. خط‌مشی‌گذاری و مدیریت مبتنی بر شواهد از بعد از دهه 2000 با رشد فناوری‌های الکترونیکی در کشورهای توسعه‌یافته وارد مرحله جدیدی شد و این جریان وارد ادبیات مدیریت عملکرد در سطح جهانی نیز شد. امروزه ارزیابی بدون اطلاعات و شواهد دقیق عملی بی‌فایده و غیرقابل‌اتکا است. یکی از مسائل مرتبط با تولید داده‌های عملکردی، بحث یکپارچه‌سازی داده‌هاست. وقتی در سطح ملی از یکپارچگی صحبت می‌شود، یعنی اهداف از سطح کلان ملی تا استان‌ها و شهرها شکسته شده و برای هر سازمان تخصیص یابد.

اگرچه در آیین‌نامه مواد 81 و 82 قانون مدیریت خدمات کشوری به ارزیابی عملکرد در سطح استان‌ها اشاره شده، اما این مسئله در نظام مدیریت عملکرد دستگاه‌های اجرایی کشور موردتوجه قرار نگرفته است. یک‌لایه از مشکلات در سطح استانی، مربوط به مسائلی می‌شود که در سطح سازمان‌های کشوری نیز مطرح می‌شود (ارزیابی کارکنان و مدیران، پاسخگویی و…). این مشکلات را همانند سطح کشوری می‌توان بررسی و حل نمود. لایه دیگر مشکلات در سطح بین استانی مطرح می‌شود. به‌طورکلی در زمینه ارتباط بین ارزیابی سطح کشوری و استانی، تفاوتی وجود ندارد و هیچگاه عملکرد یک استان با استان دیگر مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. به‌عنوان‌مثال وقتی گفته می‌شود وزارت بهداشت عملکرد خوبی داشته، مشخص نیست این عملکرد در کدام استان‌ها خوب و در کدام استان‌ها ضعیف بوده است؛ در یک تقسیم‌بندی کلی دو نوع کارکرد دستگاهی وجود دارد:

– ارزیابی غیرقابل‌تقسیم از سطح کشور به استان: این دسته شامل دستگاه‌هایی می‌شود که عملکرد آنان قابل‌تقسیم شدن از سطح کشور به استان نیستند. به‌عنوان‌مثال عملکرد بانک مرکزی را نمی‌توان بین استان‌ها پخش کرد و گفت که مثلاً استان تهران بهتر از استان کرمان در مهار نقدینگی عمل کرده است. این وظایف در سطح ملی مطرح می‌شود و متولی آن یک سازمان خاص است؛ مانند سازمان برنامه‌وبودجه، وزارت نفت، سازمان بورس و اوراق بهادار و…

– ارزیابی قابل‌تقسیم از سطح کشور به استان: این دسته شامل دستگاه‌هایی است که عملکرد آنان می‌تواند تقسیم بر استان‌ها بشود. به‌عنوان‌مثال وزارت راه و شهرسازی می‌تواند در ارائه گزارش مقدار جاده آسفالت شده خود این نکته را ذکر کند که مثلاً از 10 هزار کیلومتری که جزو اهداف سال کاری بوده 3 هزار کیلومتر در استان تهران، 2 هزار کیلومتر در خراسان و… انجام شده و یا وزارت بهداشت و درمان به تفکیک استان و یا شهر به ارائه گزارش تعداد خانه‌های بهداشت و مراکز درمانی خود بپردازد. این مسئله در قانون و آیین‌نامه ذکر نشده است و وجود این نوع ارتباط بین سطح کشوری و استانی به دلایل زیر احساس می‌شود:

1- شفافیت در عملکرد استان‌ها: با ارائه گزارش استانی، استان‌هایی که کمتر و ضعیف‌تر عمل کرده‌اند شناسایی شده و مورد پاسخگویی قرار می‌گیرند. از طرفی استان‌هایی که عملکرد بهتری از خود نشان داده‌اند، مورد تشویق قرار می‌گیرند. همین‌طور این ارتباط بین سطح کشور و استان می‌تواند شفافیت عملکرد کشوری را تحت‌تأثیر قرار بدهد. به‌عنوان‌مثال ممکن است از 31 استان تنها 10 استان عملکرد ضعیفی از خود داشته باشند و مابقی در سطح سبز قرار گرفته باشند، ولی همان تعداد استان باعث کاهش شاخص سطح کشوری شده و اعتبار دستگاه را زیر سؤال ببرند؛ اما وقتی دستگاه گزارش سطح استانی خود را به نمایش بگذارد، چنین سوء برداشتی اتفاق نمی‌افتد.

2- بسترسازی بیشتر عدالت: با ایجاد ارتباط بین گزارش ارزیابی عملکرد استانی و کشوری به‌وضوح پراکندگی بودجه کشوری قابل‌مشاهده خواهد بود و این پراکندگی تصویر عدالت یا عدم عدالت را واضح‌تر خواهد کرد. مثلاً در مثال وزارت راه و شهرسازی مشخص می‌شود که چرا بیشتر راه‌های ساخته‌شده در استان‌های شمالی بوده و آنان بودجه‌های بیشتری را دریافت کرده‌اند؟ و یا چرا بیشترین تعداد مدارس ساخته‌شده در تهران بوده و مناطقی که هنوز در کانتینر کلاس برگزار می‌کنند، از نعمت وجود مدرسه بی‌بهره‌اند؟

یکپارچگی داده در تمام کشورهای توسعه‌یافته وجود دارد. به‌عنوان‌مثال کشور چین با هدف ایجاد فضای شفاف بین دولت‌های محلی و دولت اصلی شروع به بسترسازی‌های گسترده برای جریان اطلاعات کرد. تقریباً از سال 2009 وب‌سایت‌های سازمان‌های دولتی به یک منبع مهم برای دولت‌های محلی برای پایش اطلاعات تبدیل شدند. در این سال همه شهرها دارای درگاه دولتی مختص شهرداری خود بودند و هرکدام دارای یک بستر تبادل اطلاعات دولتی ویژه بودند. اکثر درگاه‌های دولت محلی پیوندهایی به وب‌سایت‌های ادارات سطح بالا و دولت‌های سطح شهرستان‌های تابعه ارائه می‌دادند. همچنین، اکثریت‌قریب‌به‌اتفاق درگاه‌های دولتی به طور متمرکز اطلاعات منتشرشده توسط دولت‌های شهری، ادارات سطح بالا، دولت‌های سطح شهرستان‌های تابعه و مؤسسات عمومی را در معرض عموم مردم قرار می‌دادند. امروزه بسیاری از اطلاعات در مورد پروژه‌ها، اهداف و برنامه‌های دولتی را می‌توان در درگاه‌های دولت محلی چین پیدا کرد (Tian 2022).

منابع و مآخذ

bevan, G. 2006. “what’s measured is what matters: targets and gaming in the british helth care sector.” public administration 38-84.

Tian, Yanbin Lv & He. 2022. Evaluation on Government Transparency Index in China. Singapore: Social Sciences Academic Press.

[1] Evidence based