منابع طبیعی و انرژی در برنامۀ هفتم توسعه؛ اهداف کمی سنجه‌های عملکردی
در این یادداشت سعی می‌شود با نگاه به لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه که توسط سازمان برنامهوبودجه تهیه شده و همچنین گزارش کمیسیون تلفیق لایحۀ برنامۀ هفتم توسعۀ مجلس از اصلاحات صورت‌گرفته بر برنامه، اهداف کمی سنجه‌های عملکردی برنامۀ هفتم توسعه در حوزۀ منابع طبیعی و انرژی با لحاظ تغییراتی که تا زمان نگارش این یادداشت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی بر گزارش کمیسیون تلفیق لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه اعمال شده است بیان گردد.
مقدمه
برنامه‌های پنج‌سالۀ توسعۀ کشور از اهمیت بسیاری در راهبری امور کشور در بخش‌های مختلف اقتصادی، امور زیربنایی، فرهنگی و اجتماعی، علمی، فناوری و آموزشی، سیاسی و سیاست خارجی، دفاعی و امنیتی، اداری، حقوقی و قضایی و دستیابی به اهداف کلان کشور در این عرصه‌ها برخوردار است. در شهریور سال ۱۴۰۱ رهبر معظم انقلاب‌مدظله‌العالی با ابلاغ سیاست‌های کلی برنامۀ هفتم توسعۀ کشور به سران سه قوۀ مقننه، مجریه و قضائیه، رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام و رئیس ستاد کل نیروهای مسلح، مسیر تدوین برنامۀ هفتم توسعۀ کشور را در پنج سال پیش رو تعیین نموده و بر اولویت پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت در این برنامه تأکید کردند (خامنه‌ای، ۱۴۰۱). باتوجه‌به اینکه هنوز برنامۀ هفتم توسعه جهت ارسال به شورای نگهبان نهایی نشده است، در این یادداشت سعی می‌شود با نگاه به لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه که توسط سازمان برنامهوبودجه تهیه شده و همچنین گزارش کمیسیون تلفیق لایحۀ برنامۀ هفتم توسعۀ مجلس از اصلاحات صورت‌گرفته بر برنامه، اهداف کمی سنجه‌های عملکردی برنامۀ هفتم توسعه در حوزۀ منابع طبیعی و انرژی با لحاظ تغییراتی که تا زمان نگارش این یادداشت در صحن علنی مجلس شورای اسلامی بر گزارش کمیسیون تلفیق لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه اعمال شده است بیان گردد.
اهداف کمی سنجه‌های عملکردی کلان حوزۀ منابع طبیعی و انرژی
اهداف کمی کلان حوزۀ منابع طبیعی و انرژی در برنامۀ هفتم توسعه که در هر دو نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق مشترکاً مورد تأکید قرار گرفته عبارت است از رشد سالانۀ ۱۲ درصدی صادرات نفتی، ۹ درصدی بخش نفت، ۸ درصدی بخش آب، برق و گاز و رشد ۱۳ درصدی بخش معدن که در صحن علنی مجلس نیز توسط نمایندگان تصویب شد.
اهداف کمی سنجه‌های عملکردی حوزۀ محیط‌زیست
از جمله اهداف کمی تعیین شده در حوزۀ محیط‌زیست در برنامۀ هفتم توسعه که در هر دو نسخۀ دولت و مجلس این برنامه مورد تأکید قرار گرفته است، تعیین ۴۳.۴، ۳۶.۷ و ۱.۷۷۴ میلیارد مترمکعب جهت منابع تأمین آب سطحی، زیرزمینی و غیرمتعارف (فاضلاب و پساب) در پایان برنامه و بر مبنای سال آبی ۱۴۰۱ است. حجم آب شرب مصرفی نیز ۸.۲ درصد و صنعت ۴۷.۲ درصد تعیین شده است. همچنین میزان جبران تراز آب ۱۵ میلیارد مترمکعب تعیین شده است. در جدول شمارۀ ۱، موارد اختلافی میان نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق در حوزۀ محیط‌زیست با نگاه به اصلاحات صورت‌گرفته در صحن علنی مجلس مورد اشاره قرار گرفته است. لازم به ذکر است که این اهداف کمی پس از طرح در صحن علنی مجلس، جهت بررسی بیشتر به کمیسیون تلفیق ارجاع شده و مورد تصویب نهایی قرار نگرفته است (ایسنا، ۱۴۰۲).
جدول شمارۀ 1: سنجه‌های حوزۀ منابع طبیعی و محیط‌زیست (هدف کمی در پایان برنامۀ هفتم توسعه)
| موضوع | دولت | مجلس |
| آب کشاورزی | ۱۸.۳- درصد | ۶۵ میلیارد مترمکعب |
| آب شرب | ۸.۲ درصد | ۹.۳ درصد |
| آب صنعت | ۴۷.۲ درصد | ۳.۷ درصد |
| حقابۀ محیط‌زیست | – | ۱۰.۷ میلیارد مترمکعب |
| کاهش فرسایش خاک | – | حداقل ۲۰ درصد |
| احیاء، مرمت، بازسازی و لایروبی قنوات | – | ۴ هزار کیلومتر سالانه |
| اجرای عملیات آبخیزداری و آبخوان‌داری | – | ۲۰ میلیون هکتار |
| سطح کانون‌های فرسایش بادی | – | ۲۰ درصد کاهش |
| مدیریت، حفظ، احیاء و توسعۀ مراتع کشور | – | ۲۰ میلیون هکتار |
| ضریب پوشش حفاظت از جنگل‌ها و مراتع | – | ۲۰ درصد افزایش |
منبع: سازمان برنامهوبودجه (1402)، کمیسیون تلفیق (1402) و صداوسیما (1402)
اهداف کمی سنجه‌های عملکردی حوزۀ نفت و گاز
اهداف کمی مشترک میان نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق در حوزۀ نفت و گاز بیانگر تعیین ۴۴۵۰ هزار بشکه در روز ظرفیت و ۴۲۵۰ هزار بشکه در روز توان تولید نفت خام است. در خصوص میعانات گازی و گاز نیز به ترتیب ۸۰۴ هزار بشکه و ۱۲۲۹ میلیون مترمکعب در روز لحاظ گردیده است. همچنین تولید ۱۲۹ میلیون لیتر بنزین در روز، ۱۳۰ میلیون لیتر نفت گاز در روز و ۴۹ میلیون لیتر نفت کوره در روز از جمله اهداف کمی بخش پالایشی محسوب می‌شود. تولید بنزین و نفت گاز یورو ۴ به بالا به کل تولید این دو فراورده ۷۵ درصد و نسبت تولید نفت کوره به کل تولید محصولات پالایشگاهی ۱۲.۹ درصد تعیین شده است. در جدول شمارۀ ۲، موارد اختلافی میان نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق در حوزۀ نفت و گاز با نگاه به اصلاحات صورت‌گرفته در صحن علنی مجلس مورد اشاره قرار گرفته است.
جدول 2: اهداف کمی سنجه‌های حوزۀ نفت و گاز (هدف کمی در پایان برنامۀ هفتم توسعه)
| موضوع | دولت | مجلس |
| جمع‌آوری گازهای همراه
(گاز پالایش NGL ها) |
۱۱۵ میلیارد مترمکعب در سال | ۱۵ میلیارد مترمکعب در سال |
| کاهش مصرف نهایی از طریق اجرای طرح‌های بهینه‌سازی مصرف سوخت | ۶۲۵ معادل هزار بشکه نفت خام در روز | ۱۲۳۹ معادل هزار بشکه نفت خام در روز |
| تولید نفت خام از طریق روش‌های ازدیاد برداشت و بهبود تولید | – | ۱۵ درصد از کل تولید نفت خام (سال سوم ۱۰ درصد) |
منبع: سازمان برنامهوبودجه (1402)، کمیسیون تلفیق (1402) و شانا (1402)
اهداف کمی سنجه‌های عملکردی حوزۀ پتروشیمی و معادن
در حوزۀ پتروشیمی، ظرفیت ۱۳۱.۵ میلیون‌تنی تولید محصولات پتروشیمی، ۱۱.۶ میلیون تن ظرفیت تولید پروپیلن و زنجیرۀ پروپیلن، ۰.۷ میلیون تن ظرفیت تولید پائین‌دستی زنجیرۀ متانول بدون احتساب متانول مصرفی صنایع داخلی و ۳ میلیون تن ظرفیت تولید پائین‌دستی آروماتیک از اهدافی است که تا پایان برنامۀ هفتم تعیین شده است. در خصوص معادن نیز در حوزۀ فولاد ۳.۸ میلیون تن ذخیرۀ قطعی اکتشاف سنگ‌آهن و دستیابی به ۱۱۷.۸ میلیون تن استخراج سالانۀ سنگ‌آهن، ۵۵ میلیون تن ظرفیت سالانۀ شمش فولاد، ۴۱ میلیون تن ظرفیت سالانۀ مقاطع طویل، ۱۸.۳ میلیون تن ظرفیت سالانۀ مقاطع تخت، ۱۰ درصد استحصال درصدی از محتوای آهن موجود در باطلۀ معادن و کارخانۀ فراوری، ۱۰ درصد کاهش ضایعات تولید فولاد و ۳۰ درصد ظرفیت تأمین نیاز گاز از محل بهینه‌سازی مصرف گاز در سایر بخش‌ها (فولاد) و در حوزۀ مس، 22 میلیارد تن اکتشاف (ذخیرۀ مس محتوی قطعی)، ۳.۳۶۰ هزار تن ظرفیت افشردۀ (کنسانتره) مس، ۱.۴۱۲ هزار تن ظرفیت کاتد مس و ۱.۸۰۰ هزار تن ظرفیت محصولات مسی (مفتول، مقاطع، لوله و محصولات تخت) از جمله اهداف تعیین شده تا پایان برنامۀ هفتم در حوزۀ معادن است. در جدول شمارۀ ۳، موارد اختلافی میان نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق در حوزۀ پتروشیمی و معادن مورد اشاره قرار گرفته است. لازم به ذکر است که این اهداف کمی پس از طرح در صحن علنی مجلس، جهت بررسی بیشتر به کمیسیون تلفیق ارجاع شده و مورد تصویب نهایی قرار نگرفته است (خانۀ ملت، ۱۴۰۲).
جدول شمارۀ 3: اهداف کمی سنجه‌های حوزۀ پتروشیمی و معادن (هدف کمی در پایان برنامه)
زغال‌سنگ
| بخش | سنجۀ عملکردی | دولت | مجلس |
| پتروشیمی | ظرفیت تولید پائین‌دستی زنجیرۀ اتیلن و پلی‌اتیلن | ظرفیت تولید پائین‌دستی زنجیرۀ اتیلن: ۱۱.۹ میلیون تن | ظرفیت تولید پائین‌دستی زنجیرۀ اتیلن (به‌جز پلی‌اتیلن): ۳.۳ میلیون تن
تولید پلی‌اتیلن: ۸.۶ میلیون تن |
| فولاد | ظرفیت سالانۀ بریکت آهن اسفنجی (منحصراً در سواحل جنوبی) | – | ۲۰ میلیون تن |
| آلومینیوم | اکتشاف سالانۀ ذخایر آلومینیم (فلز محتوی) | – | ۴ میلیون تن |
| ظرفیت سالانۀ تولید آلومینا با رویکرد و اولویت استفادۀ حداکثری از کانی نفلین سینیت و سایر منابع معدنی داخل کشور | – | ۶۰۰ هزار تن | |
| ظرفیت سالانۀ تولید شمش آلومینیم | – | ۱ میلیون تن | |
| ظرفیت سالانۀ تولید محصولات آلومینیومی (مفتول، لوله، مقاطع و محصولات تخت و غیره) | – | ۱.۲ میلیون تن | |
| زغال‌سنگ | استخراج زغال‌سنگ | – | ۴ میلیون تن |
| ظرفیت تولید کنسانتره زغال‌سنگ | – | ۲ میلیون تن | |
| ظرفیت تولید کک متالورژی | – | ۱.۲ میلیون تن | |
| سرب، روی و طلا | ظرفیت سالانۀ تولید سرب (فلز محتوی) | – | ۴۰۰ هزار تن |
| ظرفیت سالانۀ تولید روی (فلز محتوی) | – | ۴۵۰ هزار تن | |
| ظرفیت سالانۀ تولید طلا (فلز محتوی) | – | ۲۵ تن | |
| معدن | اکتشاف ذخایر عمقی و پنهان معدنی کشور به روش ژئوفیزیک هوایی و سایر روش‌های نوین | – | ۱.۵ میلیون کیلومتر خطی |
منبع: سازمان برنامهوبودجه (1402)، کمیسیون تلفیق (1402) و خبرگزاری خانۀ ملت ( 1402 ب)
اهداف کمی سنجه‌های عملکردی حوزۀ برق و انرژی
۱۲۴.۴۸۵ هزار مگاوات کل ظرفیت نامی منصوبه، ۴۸۹.۲۹۵ میلیون کیلووات‌ساعت تولید برق، ۱۲ درصد تلفات انتقال و توزیع برق، ۸۷.۱۴۰ مگاوات حداکثر توان تولید برق در اوج بار، ۸۵.۵۰۸ مگاوات حداکثر نیاز مصرف برق در اوج بار و ۱.۶۳۲ مگاوات تراز برق در اوج بار از جمله اهداف تعیین شده تا پایان برنامۀ هفتم در حوزۀ برق است. در جدول شمارۀ ۴، موارد اختلافی میان نسخۀ سازمان برنامه و کمیسیون تلفیق در حوزۀ برق و در جدول شمارۀ ۵، اهداف بهینه‌سازی مصرف انرژی با نگاه به اصلاحات صورت‌گرفته در صحن علنی مجلس مورد اشاره قرار گرفته است.
جدول شمارۀ 4: اهداف کمی سنجه‌های حوزۀ برق (هدف کمی در پایان برنامۀ هفتم توسعه)
| موضوع | دولت | مجلس |
| ظرفیت منصوبۀ تجدیدپذیر | ۷۷.۳۸۸مگاوات | ۱۰.۰۰۰مگاوات |
| تولید برق تجدیدپذیر | ۱۳.۶۲۴ میلیون کیلووات‌ساعت | ۱۷.۵۰۰ میلیون کیلووات‌ساعت |
| میانگین بهره‌وری تولید برق | ۴۱ درصد | ۴۴ درصد |
| تبادل (صادرات و واردات) برق | صادرات برق: ۱۰.۱۲۸ میلیون کیلووات‌ساعت
واردات برق: ۴.۹۸۳ میلیون کیلووات‌ساعت |
مجموع تبادل (صادرات و واردات برق: ۲۰.۰۰۰ میلیون کیلووات‌ساعت) |
| میانگین بهره‌وری نیروگاه‌های جدید | – | ۵۵ درصد در حد استاندارد |
| صرفه‌جویی مصرف‌کنندۀ نهایی برق | – | ۳.۰۰۰ میلیون کیلووات‌ساعت |
| رشد طول خطوط شبکه | – | ۲۵ درصد (سالانه ۵ درصد) |
| سهم نیروگاه‌های جدیدالاحداث بدون نیاز به سوخت گاز و فراوردۀ نفتی | – | ۳۰ درصد از کل ظرفیت تولید |
| سهم اندازه‌گیری برق مصرفی مشترکان از طریق شمارشگرهای هوشمند | – | ۹۰ درصد (سال اول ۶۰ درصد) |
| رشد ظرفیت پست‌های انتقال و توزیع | – | ۲۵ درصد |
منبع: سازمان برنامهوبودجه (1402)، کمیسیون تلفیق (1402) و میزان (1402)
این جدول که توسط کمیسیون تلفیق برنامۀ هفتم توسعه به انتهای موضوع انرژی الحاق و در صحن علنی مجلس نیز تصویب شده (فارس، ۱۴۰۲)، در نسخۀ اولیه‌ای که سازمان برنامهوبودجه ارائه کرده بود وجود ندارد.
جدول شمارۀ 5: بهینه‌سازی انرژی در بخش‌های مختلف
| عنوان | میزان صرفه‌جویی پایان برنامه (هزار بشکه در روز معادل نفت خام) | سهم بخش از صرفه‌جویی انرژی | |
| مصرف | بخش صنعت و کشاورزی | ۳۳۴ | ۲۶ |
| بخش ساختمان | ۳۷۲ | ۲۹ | |
| بخش حمل‌ونقل | ۲۴۸ | ۱۹.۳ | |
| جمع کل بهینه‌سازی در مصرف | ۹۵۵ | ۷۴.۳ | |
| تولید | جمع‌آوری گازهای همراه | ۲۵۰ | ۱۹.۵ |
| طرح‌های نیروگاهی (افزایش بازده) | ۸۰ | ۶.۲ | |
| جمع کل بهینه‌سازی در تولید | ۳۳۰ | ۲۵.۷ | |
| جمع کل | مجموع میزان کل بهینه‌سازی در انرژی | ۱۲۸۵ | ۱۰۰ |
منبع: سازمان برنامهوبودجه (1402)، کمیسیون تلفیق (1402)
در یادداشت بعد سعی می‌شود اهداف کمی ذکر شده در این یادداشت در کنار مواد قانونی برنامۀ هفتم توسعه مرتبط با هر حوزه از بخش منابع طبیعی و انرژی مورد بررسی قرار گیرد.
منابع و مآخذ
- خامنه‌ای، سید علی (۱۳۹۲)، سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، مؤسسۀ پژوهشی – فرهنگی انقلاب اسلامی وابسته به پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، ۲۹/۱۱/۱۳۹۲، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/25370
- خامنه‌ای، سید علی (1401)، سیاست‌های کلی برنامۀ هفتم با اولویت پیشرفت اقتصادی توأم با عدالت، مؤسسۀ پژوهشی – فرهنگی انقلاب اسلامی وابسته به پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی)، 21/06/1401، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/50920
- سازمان برنامهوبودجه (1401)، لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه (1406-1402)، تهران، انتشارات سازمان برنامهوبودجه، قابل‌دستیابی در: mporg.ir
- کمیسیون تلفیق (1402)، گزارش کمیسیون تلفیق لایحۀ برنامۀ هفتم توسعۀ جمهوری اسلامی ایران، معاونت قوانین مجلس شورای اسلامی، قابل‌دستیابی در: parliran.ir
- صداوسیما (1402)، اهداف کمی نظام مدیریت یکپارچه منابع آب مشخص شد، خبرگزاری صداوسیما، 16/07/1402، قابل‌دستیابی در: iribnews.ir/00GoNJ
- شانا (1402)، در جریان بررسی جزئیات لایحه برنامه هفتم توسعه، مقدار تولید نفت خام ایران در ۵ سال آینده تعیین شد، شبکۀ اطلاع‌رسانی نفت و انرژی، 17/07/1402، قابل‌دستیابی در: shana.ir/news/631317
- میزان (1402)، اهداف کمی سنجه‌های عملکردی انرژی در حوزۀ برق مشخص شد، خبرگزاری میزان، 17/07/1402، قابل‌دستیابی در: mizanonline.ir/00Jsez
- خانۀ ملت (1402)، بررسی جزئیات لایحه برنامه هفتم توسعه کل کشور؛ مادۀ مربوط به اهداف کمی عملکرد صنعت و معدن و رشد تولید به کمیسیون تلفیق ارجاع شد، خبرگزاری خانۀ ملت، 18/07/1402، قابل‌دستیابی در: icana.ir/Fa/News/531091
- فارس (1402)، مجلس میزان بهینه‌سازی انرژی در طول برنامۀ هفتم را مشخص کرد، خبرگزاری فارس، 18/07/1402، قابل‌دستیابی در: fna.ir/3fcldn
هسته منابع طبیعی و انرژی اندیشکده
