وضعیت تراز تولید و مصرف گاز؛ فرصتی برای تدبیر و امید
جمهوری اسلامی ایران با داشتن ۳۳٫۵ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز قابل استحصال طبق برخی گزارش‌ها رتبۀ اول و بر اساس برخی گزارش‌ها پس از روسیه، رتبۀ دوم را در میان تمامی کشورهای دارندۀ ذخایر گاز دارا است. استفادۀ صحیح و بهینه از این نعمت خدادادی جهت رفع نیازها و پیشرفت اقتصادی کشور امری ضروری است.
اندیشکده رهیافت؛ جمهوری اسلامی ایران با داشتن ۳۳٫۵ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز قابل استحصال طبق برخی گزارش‌ها رتبۀ اول و بر اساس برخی گزارش‌ها پس از روسیه، رتبۀ دوم را در میان تمامی کشورهای دارندۀ ذخایر گاز دارا است. استفادۀ صحیح و بهینه از این نعمت خدادادی جهت رفع نیازها و پیشرفت اقتصادی کشور امری ضروری است. درصورتی‌که فرایندهای تولید، فراوری، صادرات و مصرف گاز در کشور از هماهنگی کامل و برنامه‌ریزی مناسب برخوردار نباشد، مسلماً نه‌تنها اهداف پیشرفت اقتصادی محقق نخواهد شد، بلکه با وجود در اختیار داشتن بالاترین ذخایر گازی نیز ممکن است وضعیتی رخ دهد که در آن، حجم گاز تولیدی حتی برای مصارف خانگی نیز کافی نباشد.
متأسفانه، انباشتی از بی‌تدبیری مسئولان اجرائی و تقنینی کشور موجب شده است ایران با حجمی عظیم از ذخایر گاز قابل استحصال، در چند سال اخیر ازجمله در زمستان ۱۴۰۱ با افت فشار گاز جهت مصارف مختلف مواجه شده و حتی در برخی روزها گاز برخی صنایع و کارخانه‌ها جهت جلوگیری از افت فشار جهت مصارف خانگی محدود شود. طبق سند منتشر شده از سوی شورای‌عالی انرژی کشور در انتهای سال ۱۳۹۹، وضعیت عرضه و مصارف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ به‌صورت ذیل خواهد بود:
جدول شمارۀ ۱: متوسط سالانۀ مصارف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ بر اساس اعمال سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز (قیمتی و غیرقیمتی با فرض رشد اقتصادی 5.6%) (واحد: میلیون مترمکعب)
| ۱۳۹۷ | ۱۴۰۰ | ۱۴۰۴ | ۱۴۱۰ | ۱۴۱۵ | ۱۴۲۰ | |
| عرضۀ گاز طبیعی به شبکۀ ملی گاز | ۶۵۵٫۴ | ۸۱۲٫۵ | ۷۰۳٫۷ | ۱۱۳۰٫۱ | ۱۰۱۶٫۱ | ۸۹۸٫۷ |
| جمع مصارف | ۶۵۵٫۴ | ۸۳۴٫۱ | ۹۱۸٫۹ | ۹۷۱٫۲ | ۹۹۶٫۴ | ۱۰۰۹٫۷ |
| تراز گاز | ۰٫۰ | ۲۱٫۵- | ۱۵٫۲- | ۱۵۸٫۹ | ۱۹٫۷ | ۱۱۱٫۰- |
| متوسط مصرف ۸ ماهۀ عادی | ۵۷۶٫۹ | ۷۹۶٫۳ | ۸۴۴٫۹ | ۸۹۸٫۵ | ۹۲۵٫۵ | ۹۳۷٫۳ |
| متوسط مصرف ۴ ماهۀ سرد سال | ۷۴۰٫۸ | ۹۱۲٫۲ | ۱۰۷۲٫۰ | ۱۱۲۱٫۳ | ۱۱۴۳٫۱ | ۱۱۵۹٫۵ |
| متوسط اختلاف ماه‌های سرد و عادی | ۱۶۳٫۸ | ۱۱۵٫۹ | ۲۲۷٫۱ | ۲۲۲٫۸ | ۲۱۷٫۶ | ۲۲۲٫۲ |
| حداکثر اختلاف | ۲۵۲٫۴ | ۲۲۱٫۳ | ۲۰۱٫۳ | ۱۶۶٫۸ | ۱۶۰٫۴ | ۱۴۴٫۴ |
منبع: (شورای‌عالی انرژی کشور، ۱۳۹۹)
جدول شمارۀ ۲: مصارف گاز طبیعی تا افق ۱۴۲۰ بر اساس اعمال سیاست‌های بهینه‌سازی مصرف گاز در ۴ ماهۀ سرد سال (قیمتی و غیرقیمتی با فرض رشد اقتصادی 5.6%) (واحد: میلیون مترمکعب)
| ۱۳۹۷ | ۱۴۰۰ | ۱۴۰۴ | ۱۴۱۰ | ۱۴۱۵ | ۱۴۲۰ | |
| عرضۀ گاز طبیعی به شبکۀ ملی گاز | ۷۴۰٫۸ | ۸۸۲٫۲ | ۱۰۱۸٫۰ | ۱۲۵۳٫۲ | ۱۱۱۲٫۵ | ۹۶۶٫۴ |
| مصارف ۴ ماهۀ سرد سال | ۷۴۰٫۸ | ۹۱۲٫۲ | ۱۰۷۲٫۰ | ۱۱۲۱٫۳ | ۱۱۴۳٫۱ | ۱۱۵۹٫۵ |
| تراز گاز | ۰ | ۲۹٫۹- | ۵۴٫۰- | ۱۳۱٫۸- | ۳۰٫۶- | ۱۹۳٫۱- |
منبع: (شورای‌عالی انرژی کشور، ۱۳۹۹)
مطابق جدول شمارۀ ۱، تراز گاز کشور تا سال ۱۴۰۴ منفی خواهد بود؛ اما پیش‌بینی می‌شود با تدابیری که در سمت عرضه و تقاضای گاز صورت خواهد گرفت، تراز گاز تا سال ۱۴۱۰ روند بهتری پیدا کرده و مثبت خواهد شد. مجدداً با پیشی‌گرفتن حجم مصرف بر میزان گاز عرضه‌شده به شبکۀ ملی گاز، روند نزولی تا منفی‌شدن تراز گاز در سال ۱۴۲۰ ادامه پیدا می‌کند. بر اساس اطلاعات مندرج در جدول شمارۀ ۲ که بر ۴ ماه سرد سال تمرکز دارد، در سال ۱۴۲۰ تراز گاز منفی بوده و با مشکل کمبود گاز مواجه خواهیم بود.
تحقق مصرف ۷۰۰ میلیون مترمکعبی در روز در زمستان ۱۴۰۱ معادل تولید ۶ فاز میدان گازی پارس جنوبی، ۶.۷ برابر سرانۀ مصرف گاز دنیا و سه برابر مصرف کل اتحادیۀ اروپا و سرمای کم‌سابقه در بیشتر نقاط کشور که دمای هوا را در بیش از ۲۰ استان کشور به منفی ۱۰ درجه رسانده، بر رشد فزایندۀ مصرف گاز در سراسر کشور تأثیری جدی داشته است (روزنامۀ ایران، ۱۴۰۱).
وجود ۲۵ میلیون بخاری فرسوده و با مصرف انرژی بالا در کشور که میزان مصرف گاز را تا ۴۰ درصد افزایش داده و عدم رعایت مقررات ملی و اصول بهینه‌سازی انرژی در ساخت‌وسازها نقش مهمی در افزایش مصرف خانگی داشته است. کاهش یک درجه دمای هوای ساختمان موجب صرفه‌جویی ۵ درصدی و معادل ۲۵ میلیون مترمکعب گاز خواهد شد. همچنین دولت گذشته در سه سال پایانی عملکرد خود صرفاً ۴۷۰ میلیون دلار سرمایه‌گذاری خارجی برای توسعۀ صنعت نفت و گاز کشور جذب کرده درحالی‌که توسعۀ بخش‌های بالادستی و پایین‌دست صنعت گاز نیازمند تزریق ۸۰ میلیارد دلار سرمایه بوده تا ظرف ۸ سال آینده، ناترازی گاز تا حد خوبی مرتفع شود. همچنین تعلل و بی‌توجهی دولت قبل نسبت به ذخیره‌سازی با انحلال شرکت ذخیره‌سازی گاز، میزان ذخایر گازی را به کمترین مقدار خود در کشور رسانده است. در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی در کشورهای اروپایی به طور میانگین ۲۲ درصد از گاز مصرفی، روسیه ۱۹ درصد، آمریکا ۱۶ درصد، ترکیه ۷ درصد و در ایران فقط ۱.۷ درصد است (میرزا احمدی، ۱۴۰۱).
رفع ناترازی میزان تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور نیازمند انجام اقداماتی در دو حوزۀ تقاضا و عرضۀ گاز است. منطقی‌سازی میزان مصرف از طریق مدیریت تقاضا با سیاست‌های غیرقیمتی و قیمتی نظیر اولویت‌دادن به سیاست‌های تشویق صرفه‌جویی خانوارهای کشور در مصرف انرژی، استانداردسازی وسائل انرژی‌بر، رعایت مقررات بهینه‌سازی انرژی در ساختمان‌های قدیمی و جدید و از طرف دیگر، مدیریت عرضه از طریق افزایش سرمایه‌گذاری جهت توسعۀ میادین گازی کشور، اقدام جهت ذخیره‌سازی گاز و استفاده از آن در فصول سرد سال، احیای ظرفیت استفاده از گازهای مشعل، عقد قرارداد و انجام معاملات بین‌المللی با کشورهای همسایه جهت استفاده از گاز وارداتی در صورت لزوم و همچنین استفاده از روش سوآپ امری ضروری است. پیگیری امور تقنینی و اجرایی سیاست‌های مذکور در سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰ که در انتهای سال ۱۳۹۹ توسط شورای‌عالی انرژی تصویب شد می‌تواند راهگشا باشد. نقطۀ امیدبخش صنعت کشور آن است که تدابیر مناسب وزارت نفت دولت سیزدهم جهت مدیریت تقاضا و عرضۀ گاز طبیعی در صورت استمرار و جدیت در پیگیری، می‌تواند فرصت اصلاح چالش‌ها را برای بخش انرژی کشور فراهم کند.
منابع و مآخذ
- شورای‌عالی انرژی کشور (۱۳۹۹)، سند تراز تولید و مصرف گاز طبیعی در کشور تا افق ۱۴۲۰، قابل دستیابی در: dotic.ir/news/8814
- روزنامۀ ایران (۱۴۰۱)، مصرف گاز خانگی در ایران ۶ برابر دنیا، روزنامۀ ایران، شمارۀ ۸۱۰۳، تاریخ: ۲۴/۱۰/۱۴۰۱، ص ۱۴: قابل دستیابی در: irannewspaper.ir/8103/14
- میرزا احمدی، مجید (۱۴۰۱)، ناترازی گاز؛ نتیجۀ ۹۶ ماه بی‌خیالی، روزنامۀ ایران، شمارۀ ۸۱۰۵، تاریخ: ۲۶/۱۰/۱۴۰۱، ص ۵: قابل دستیابی در: irannewspaper.ir/8105/5/1023
