پنجره‌ای برای تعامل با جهان

در دنیای پر‌شتاب امروز، عامل سرعت در انجام مکاتبات، مبادله اسناد و اطلاعات و کاهش مدت زمان تشريفات گمركي همراه با تضمین امنیت و اعمال مقررات، نقش تعیین‌کننده­ای در توفیق تجارت به ویژه در عرصه بین‌المللی ایفا می‌­كند. در اين میان، يکی از بهترين رويکردهاي ممکن براي حل چنین مشکلي، استقرار پنجره واحد (Single Window) در گمرک است؛ زیرا مي­توان با بهره‌­گیري از ظرفیت‌­ها و پتانسیل‌هاي موجود در كشور و با هماهنگ نمودن اقدامات سازمان­‌هاي مسئول در فرآيند صادرات و واردات در مبادي ورودي و برقراري ارتباط لازم بین آنها با گمرک، به‌عنوان نهادِ حاکمیتی که مسئول اعمال مقررات حوزه تجارت خارجی است؛ پروژه پنجره واحد تجاري را به صورت منسجم و با برنامه‌­ريزي زمان‌­بندي شده اجرايي كرد.

کارایی تجارت خارجی نقش بسیار مهم و کلیدی در توسعه اقتصادی هر کشوری ایفا می‌نماید زیرا امروزه به تجارت خارجی به عنوان موتور توسعه نگریسته می‌شود. فرآیندهای مربوط به تجارت خارجی بسیار پیچیده، زمان‌بَر و هزینه‌بَر است و با رشد حجم مبادلات خارجی، مدیریت آن به امری دشوار تبدیل می‌شود. نبود تدابیر و سیاست‌های مناسب در این خصوص، منجر به کم شدن رقابت بنگاه‌هایی می‌شود که در بخش تجارت خارجی فعال می‌باشد. کشورهای مختلف برای زیاد کردن سرعت و کم کردن هزینه‌های ناشی از پیچیدگی‌های موجود در فرآیندهای تجارت خارجی، از فناوری اطلاعات بهره گرفته‌اند و به نتایج قابل توجهی رسیده‌اند .

مفهوم پنجره واحد تجاري

در بسياري از كشورها شركت­ها و افراد فعال در تجارت بين‌الملل (از قبيل صادرات و واردات) برای انجام فعاليت­‌های خود ناچارند حجم عظيمي از اطلاعات و اسناد را مرتباً و براي هر بار فعاليت تجاري در اختيار مراجع مختلف دولتي و غيردولتي قرار دهند كه اين كار مستلزم صرف وقت و هزينه بسيار زيادي است. از این­‌رو استقرار پنجره واحد  تجاري، راهكار مؤثری برای تسهيل فرآيند معاملات تجاري محسوب می­‌شود. پنجره واحد تجاري، سيستمي است كه به تجار اجازه می­‌دهد تا اطلاعات را براي طي الزامات قانوني مرتبط با صادرات يا واردات به يك بدنه واحد ارائه كنند .

در واقع می­‌توان گفت مفهوم پنجره واحد از اقداماتی جهت ساده­‌سازی تشریفات مرزی برای تجار و دیگر اپراتورهای اقتصادی با تنظیم واگذاری الکترونیکی اطلاعات  به منظور انطباق با تمام الزامات قانونی فرامرزی آغاز شد. این سیستم فعالان حوزه تجارت را قادر می­‌سازد تا تمامی اسناد قانونی اظهارنامه‌های گمرکی، درخواست واردات و صادرات، صورتحساب تجاری و غیره را به یک واحد یا محل ارائه و مجوزهای لازم را از همانجا دریافت نماید.

مزایای  استفاده از پنجره واحد تجاری برای اقتصاد کشور چیست؟

از جمله مهم­ترین منافع و کاربردهای این پنجره واحد عبارتند از:

• صرفه جویی در هزینه تجارت
• افزایش درآمدهای گمرکی
• انتشار روزانه برخط آمار تجارت خارجی
• مبارزه با قاچاق کالا و مواد مخدر
• پیگیری تخلفات

رایج‌ترین مدل‌­های پنجره واحد

1- مدل مرجع واحد

در اين مدل، گمرک، اطلاعات را چه به صورت كاغذي يا الكترونيك دريافت می‌­کند، اين اطلاعات را در اختيار همه مراجع دولتي مرتبط قرار مي­‌دهد و نظارت‌هاي لازم را براي جلوگيري از ايجاد وقفه بي­‌جهت در زنجيره تأمين و پشتيباني، به عمل مي­‌آورد.

2- مدل سیستم خودکار واحد

اين مدل، فرآيند جمع آوري، استفاده، توزيع و ذخيره‌سازي الكترونيك داده­‌هاي مرتبط تجاري را در سطح بين‌المللي يكپارچه و منسجم مي­‌كند.  حالت­‌هاي مختلفي در اين سيستم وجود دارد:

الف- سيستم بي‌واسطه (يكپارچه): داده‌ها از طريق سيستم پردازش می‌شوند

ب – سيستم رابط (غير متمركز): داده‌ها به يك واسطه براي پردازش ارسال می‌شوند.

ج- تركيبي از حالت  1 و 2

3- مدل سیستم خودکار تبادل اطلاعات:

از طريق اين مدل، تاجر قادر خواهد بود كه اظهارنامه تجاري الكترونيك خود را براي بررسي و تأييد در يك فرم تقاضاي واحد به گمرک تسلیم نماید و این امر در گمرک  براي همه انواع تبادلات مرتبط که داراي شناسه­‌هاي خاص از پيش تعريف شده‌اند اهميت فراوان دارد.

تبیین ساختار حقوقی پنجره واحد تجاری

نهاد پنجره واحد تجاری اساساً برای تسهیل ارتباط دولت با تجار و نیز دولت­­­­­­­ها با یکدیگر در راستای سرعت بخشیدن و تسهیل فعالیت­‌های تجارت بین المللی طراحی شده است. ساختار پنجره واحد براساس نحوه اجرا، سه شکل عمده دارد .

در حالت اول اگر یک مرجع واحد تمام اطلاعات الکترونیکی و یا کاغذی را اخذ کرده و آنها را به نهادهای دولتی مربوط ارسال کند، در این حالت پنجره واحد نقش هماهنگ‌کننده اطلاعات را در جریان کار و فعالیت داشته و به نوعی یک نهاد اجرایی محسوب می­‌شود. در حالت دوم، یک بخش خصوصی و یا دولتی، سیستم مکانیزه واحدی ایجاد می‌کند تا وظیفه جمع آوری، ذخیره­‌سازی و توزیع اطلاعات  در این فرآیند را بر عهده بگیرد که اعمال نظام پنجره واحد از این طریق مستلزم وجود بسترهای فنی و الکترونیکی با ایمنی بسیار بالا است. در مدل سوم، پنجره واحد تجاری که تاجر اطلاعات تجاری خود را برای پردازش به مراجع مختلف اظهار می­‌دارد و تأییدیه‌­های مراجع دولتی از طریق سیستم به کامپیوتر تاجر ارسال شده و نوعی تبادل اطلاعات الکترونیکی نیز صورت می­‌گیرد که به «سیستم اتوماسیون تبادل اطلاعات»  موسوم است و مستلزم وجود بسترهای امن فنی و الکترنیکی است؛ زیرا مستلزم گردش اطلاعات در سطح وسیع و میان چند نهاد مختلف است. همچنین مسأله حقوقی دیگری که بهتر است به آن توجه شود، این است که اساس تشکیل نهاد پنجره واحد تجاری، تسریع روند گردش اطلاعات و فعالیت­‌های تجاری است. بنابراین، ثبت درخواست در پایگاه سازمانی که متولی نهاد پنجره واحد تجاری است، برای نهادهای دیگر نیز ایجاد التزام می‌کند. از این­رو، تا الزام حقوقی مؤثر در این زمینه وجود نداشته باشد، امکان اجرایی شدن این نهاد نیز وجود ندارد .