پنجره‌ای برای تعامل با جهان
در دنیای پر‌شتاب امروز، عامل سرعت در انجام مکاتبات، مبادله اسناد و اطلاعات و کاهش مدت زمان تشريفات گمركي همراه با تضمین امنیت و اعمال مقررات، نقش تعیینکنندهای در توفیق تجارت به ویژه در عرصه بین‌المللی ایفا می‌كند. در اين میان، يکی از بهترين رويکردهاي ممکن براي حل چنین مشکلي، استقرار پنجره واحد (Single Window) در گمرک است.
در دنیای پر‌شتاب امروز، عامل سرعت در انجام مکاتبات، مبادله اسناد و اطلاعات و کاهش مدت زمان تشريفات گمركي همراه با تضمین امنیت و اعمال مقررات، نقش تعیینکنندهای در توفیق تجارت به ویژه در عرصه بین‌المللی ایفا می‌كند. در اين میان، يکی از بهترين رويکردهاي ممکن براي حل چنین مشکلي، استقرار پنجره واحد (Single Window) در گمرک است؛ زیرا ميتوان با بهره‌گیري از ظرفیت‌ها و پتانسیل‌هاي موجود در كشور و با هماهنگ نمودن اقدامات سازمان‌هاي مسئول در فرآيند صادرات و واردات در مبادي ورودي و برقراري ارتباط لازم بین آنها با گمرک، به‌عنوان نهادِ حاکمیتی که مسئول اعمال مقررات حوزه تجارت خارجی است؛ پروژه پنجره واحد تجاري را به صورت منسجم و با برنامه‌ريزي زمان‌بندي شده اجرايي كرد.
کارایی تجارت خارجی نقش بسیار مهم و کلیدی در توسعه اقتصادی هر کشوری ایفا می‌نماید زیرا امروزه به تجارت خارجی به عنوان موتور توسعه نگریسته می‌شود. فرآیندهای مربوط به تجارت خارجی بسیار پیچیده، زمان‌بَر و هزینه‌بَر است و با رشد حجم مبادلات خارجی، مدیریت آن به امری دشوار تبدیل می‌شود. نبود تدابیر و سیاست‌های مناسب در این خصوص، منجر به کم شدن رقابت بنگاه‌هایی می‌شود که در بخش تجارت خارجی فعال می‌باشد. کشورهای مختلف برای زیاد کردن سرعت و کم کردن هزینه‌های ناشی از پیچیدگی‌های موجود در فرآیندهای تجارت خارجی، از فناوری اطلاعات بهره گرفته‌اند و به نتایج قابل توجهی رسیده‌اند .
مفهوم پنجره واحد تجاري
در بسياري از كشورها شركتها و افراد فعال در تجارت بين‌الملل (از قبيل صادرات و واردات) برای انجام فعاليت‌های خود ناچارند حجم عظيمي از اطلاعات و اسناد را مرتباً و براي هر بار فعاليت تجاري در اختيار مراجع مختلف دولتي و غيردولتي قرار دهند كه اين كار مستلزم صرف وقت و هزينه بسيار زيادي است. از اینرو استقرار پنجره واحد تجاري، راهكار مؤثری برای تسهيل فرآيند معاملات تجاري محسوب می‌شود. پنجره واحد تجاري، سيستمي است كه به تجار اجازه می‌دهد تا اطلاعات را براي طي الزامات قانوني مرتبط با صادرات يا واردات به يك بدنه واحد ارائه كنند .
در واقع می‌توان گفت مفهوم پنجره واحد از اقداماتی جهت ساده‌سازی تشریفات مرزی برای تجار و دیگر اپراتورهای اقتصادی با تنظیم واگذاری الکترونیکی اطلاعات به منظور انطباق با تمام الزامات قانونی فرامرزی آغاز شد. این سیستم فعالان حوزه تجارت را قادر می‌سازد تا تمامی اسناد قانونی اظهارنامه‌های گمرکی، درخواست واردات و صادرات، صورتحساب تجاری و غیره را به یک واحد یا محل ارائه و مجوزهای لازم را از همانجا دریافت نماید.
مزایای استفاده از پنجره واحد تجاری برای اقتصاد کشور چیست؟
از جمله مهمترین منافع و کاربردهای این پنجره واحد عبارتند از:
- صرفه جویی در هزینه تجارت
- افزایش درآمدهای گمرکی
- انتشار روزانه برخط آمار تجارت خارجی
- مبارزه با قاچاق کالا و مواد مخدر
- پیگیری تخلفات
رایج‌ترین مدل‌های پنجره واحد
1- مدل مرجع واحد
در اين مدل، گمرک، اطلاعات را چه به صورت كاغذي يا الكترونيك دريافت می‌کند، اين اطلاعات را در اختيار همه مراجع دولتي مرتبط قرار مي‌دهد و نظارت‌هاي لازم را براي جلوگيري از ايجاد وقفه بي‌جهت در زنجيره تأمين و پشتيباني، به عمل مي‌آورد.
2- مدل سیستم خودکار واحد
اين مدل، فرآيند جمع آوري، استفاده، توزيع و ذخيره‌سازي الكترونيك داده‌هاي مرتبط تجاري را در سطح بين‌المللي يكپارچه و منسجم مي‌كند. حالت‌هاي مختلفي در اين سيستم وجود دارد:
الف- سيستم بي‌واسطه (يكپارچه): داده‌ها از طريق سيستم پردازش می‌شوند
ب – سيستم رابط (غير متمركز): داده‌ها به يك واسطه براي پردازش ارسال می‌شوند.
ج- تركيبي از حالت 1 و 2
3- مدل سیستم خودکار تبادل اطلاعات:
از طريق اين مدل، تاجر قادر خواهد بود كه اظهارنامه تجاري الكترونيك خود را براي بررسي و تأييد در يك فرم تقاضاي واحد به گمرک تسلیم نماید و این امر در گمرک براي همه انواع تبادلات مرتبط که داراي شناسه‌هاي خاص از پيش تعريف شده‌اند اهميت فراوان دارد.
تبیین ساختار حقوقی پنجره واحد تجاری
نهاد پنجره واحد تجاری اساساً برای تسهیل ارتباط دولت با تجار و نیز دولتها با یکدیگر در راستای سرعت بخشیدن و تسهیل فعالیت‌های تجارت بین المللی طراحی شده است. ساختار پنجره واحد براساس نحوه اجرا، سه شکل عمده دارد .
در حالت اول اگر یک مرجع واحد تمام اطلاعات الکترونیکی و یا کاغذی را اخذ کرده و آنها را به نهادهای دولتی مربوط ارسال کند، در این حالت پنجره واحد نقش هماهنگ‌کننده اطلاعات را در جریان کار و فعالیت داشته و به نوعی یک نهاد اجرایی محسوب می‌شود. در حالت دوم، یک بخش خصوصی و یا دولتی، سیستم مکانیزه واحدی ایجاد می‌کند تا وظیفه جمع آوری، ذخیره‌سازی و توزیع اطلاعات در این فرآیند را بر عهده بگیرد که اعمال نظام پنجره واحد از این طریق مستلزم وجود بسترهای فنی و الکترونیکی با ایمنی بسیار بالا است. در مدل سوم، پنجره واحد تجاری که تاجر اطلاعات تجاری خود را برای پردازش به مراجع مختلف اظهار می‌دارد و تأییدیه‌های مراجع دولتی از طریق سیستم به کامپیوتر تاجر ارسال شده و نوعی تبادل اطلاعات الکترونیکی نیز صورت می‌گیرد که به «سیستم اتوماسیون تبادل اطلاعات» موسوم است و مستلزم وجود بسترهای امن فنی و الکترنیکی است؛ زیرا مستلزم گردش اطلاعات در سطح وسیع و میان چند نهاد مختلف است. همچنین مسأله حقوقی دیگری که بهتر است به آن توجه شود، این است که اساس تشکیل نهاد پنجره واحد تجاری، تسریع روند گردش اطلاعات و فعالیت‌های تجاری است. بنابراین، ثبت درخواست در پایگاه سازمانی که متولی نهاد پنجره واحد تجاری است، برای نهادهای دیگر نیز ایجاد التزام می‌کند. از اینرو، تا الزام حقوقی مؤثر در این زمینه وجود نداشته باشد، امکان اجرایی شدن این نهاد نیز وجود ندارد .
