گزارش جامع پژوهشی “آسیب‌شناسی فرایند توزیع و قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی: مطالعه موردی میدان مرکزی میوه و تره‌بار شهر تهران”
کشاورزی از دیرباز از ارکان اصلی اقتصادی کشور و ملل‌های مختلف بوده است. در کشور ایران این بخش در زمینه های تولید محصولات مختلف بر اساس آمار بانک مرکزی حدود 9 درصد از تولید ناخالص داخلی و بر اساس آمار گمرک سهم 9 درصدی از صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص می‌دهد. کارشناسان مربوطه قائل به این هستند که از مزیت‌های اصلی کشور ایران وجود نفت و کشاورزی است بنابراین درصورتی‌که امکان سرمایه‌گذاری بر روی نفت نباشد، می‌توان در بخش کشاورزی سرمایه‌گذاری کرد.
از مفاهیم اصل این حوزه، مفهوم زنجیره تأمین یا زنجیره ارزش است. زنجیره ارزش همه فعالیت‌های مرتبط با جریان تولید و تبدیل محصول، از مرحله تهیه ماده اولیه تا مرحله تحویل محصول نهایی به مصرف‌کننده را شامل می‌شود. زنجیره تأمین، ارائه محصولات کشاورزی به‌ویژه میوه، سبزی و صیفی‌جات در کشور را به عهده دارد که این امر توسط عمده‌فروشان مستقر در میدان تره‌بار صورت می‌گیرد. در حال حاضر حضور گسترده و چشمگیر واسطه‌ها و دلال‌ها یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین نمونه‌های ناکارایی و نارسایی در این فرآیند زنجیره تأمین می‌باشد. در حال حاضر 800 بارفروش در میدان میوه‌وتره‌بار فعالیت می‌کنند که در کنار آن 4 هزار دلال هم در میدان فعال هستند که شاید نقش اصلی در افزایش قیمت میوه را داشته باشند. هر حجره با قیمت‌های متفاوت به ۲ تا ۵ دلال اجاره داده‌شده و آن‌ها به فروش میوه با قیمت‌های بسیار بالاتر از آنچه که از باغداران خریده‌اند می‌پردازند.
در میدان مرکزی افرادی وجود دارند که وقتی محصولات کشاورزی توسط بارفروشان به عمده‌فروشان تحویل داده می‌شود، کل بار یا بخش خوب و باکیفیت بهتر بار را جدا و از عمده‌فروش خریداری می‌کنند و سپس یا کل آن محصولات را به‌صورت یکجا بدون انجام کاری مفید اقتصادی و نیز تغییرات قابل‌توجه در آن‌ها باقیمت بالاتر به خریداران می‌فروشند که این عمل دست‌به‌دست شدن محصول ممکن است چندین مرتبه روی یک محصول انجام گیرد و یا ممکن است بخش مناسب خریداری‌شده از آن محصولات را در بخش‌های مختلف میدان بخصوص در مکان‌های جلوی حجره عمده‌فروشان که از آنان اجاره کرده است بدون خلق هیچ ارزش‌افزوده خاصی به آن‌ها باقیمتی بیشتر به فروش برسانند و این‌گونه به کسب درآمد از واسطه‌گری غیرمفید و کاذب می‌پردازند. که در این وضعیت، اغلب اوقات فاصله قیمتی محصول از خرید تا فروش زیاد می‌شود و دراین‌بین نه کشاورز از فروش محصول خود راضی است و نه مصرف‌کننده از قیمت نهایی خرید رضایت دارد.
باتوجه به نقش تعیین‌کننده کشاورزی در قانون اساسی و با عنایت به نگاه ویژه اسلام به بحث مبادله و شیوه کسب درآمد از آن و نیز مقوله ثبات قیمت‌ها در جامعه؛ ضرورت دارد که فرایند توزیع، قیمت‌گذاری و اجرای قیمت‌های ابلاغ‌شده برای محصولات کشاورزی در میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار شهر تهران از جهات مختلف مورد آسیب‌شناسی قرار گیرد و برای مسائل مختلف آن راه‌حل‌هایی ارائه شود. در این راستا بر اساس مشکل بیان‌شده در فوق هدف از این پژوهش آسیب‌شناسی اقتصادی میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار شهر تهران با تمرکز بر بررسی علل کشف و اجرای ناقص قیمت طبیعی و عادلانه در میدان میوه‌وتره‌بار تهران می‌باشد.
برای نیل به هدف فوق، در ابتدا الگوی اسلامی مبادله، دادوستد و نیز کسب درآمد از مبادله و تعیین ارزش و قیمت‌گذاری با مراجعه به آثار متفکر شهید آیت‌الله سید محمدباقر صدر رحمة الله علیه تبیین می‌گردد و در گام بعد با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای، توصیف اولیه‌ای از عوامل 4 گانه‌ی مؤثر بر یک کنش اجتماعی یعنی عوامل درونی معرفتی، درونی غیرمعرفتی، بیرونی مشهود و بیرونی غیر مشهود، ناظر به مسئله مدنظر پژوهش به دست خواهند آمد و سپس با مراجعه به فضای دلالی این حوزه یعنی میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار شهر تهران و مصاحبه با هفت نفر از کارشناسان، خبرگان، فعالان و شاغلین این حوزه، عوامل 4گانه پیش‌گفته با دقت و عمق بیشتری مورد بحث‌وبررسی قرار می‌گیرند. در پایان پس از جمع‌بندی مطالب و تحقیقات، عوامل نهایی مؤثر بر عدم شکل‌گیری قیمت طبیعی و عادلانه محصولات کشاورزی در میدان مرکزی میوه‌وتره‌بار تهران و نیز پیشنهادهایی برای اصلاح این وضعیت به‌عنوان خروجی این پژوهش ارائه می‌گردد.
