گزارش جامع پژوهشی “عدم حفظ ارزش پول به دلیل بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی”
یکی از مسائل مهم و اساسی چند دهه گذشته اقتصاد ایران، مسئله تورم بالا است. موضوع تورم و کاهش ارزش پول، دو روی یک سکه‌اند. این موضوع یکی از مهمترین دغدغه‌های اقتصاددانان کلان، چه از بعد نظری و چه از بعد تجربی و سیاستی است، لذا در این مورد دیدگاه‌های متفاوتی ارائه شده است که هر کدام به بعدی از ابعاد پیچیده این موضوع مربوط می‌شود. لازم به ذکر است اکثر اقتصادهای جهان، سال‌هاست این مسئله را حل کرده‌اند و هم‌اکنون تنها کشورهای اندکی از تورم‌های بالا رنج می‌برند. در میان عوامل بروز تورم، همواره نقش نظام بانکی در همه کشورها برجسته بوده است.
مطابق با ترازنامه بانک مرکزی، پایه پولی (پول پرقدرت) اجزائی دارد که یکی از آن اجزاء، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی است. با افزایش این جزء، نقدینگی موجود در اقتصاد که میزان آن از حاصل ضرب پایه پولی و ضریب فزاینده به دست می‌آید، افزایش خواهد یافت. افزایش شدید نقدینگی به صورتی که تولید ملی نتواند همراه با آن رشد پیدا کند، زمینه اصلی بروز تورم بلندمدت را فراهم می‌آورد.
بدهی شبکه بانکی به بانک مرکزی به طور کلی از دو جزء خطوط اعتباری بانک مرکزی و اضافه برداشت بانک‌ها تشکیل می‌گردد و افزایش در هریک می‌تواند موجب افزایش این بدهی گردد. خطوط اعتباری به معنای منبع اعطای وام به برخی بانک‌ها از سوی بانک مرکزی طبق برنامه و هدف مشخص است در حالی که منظور از اضافه برداشت، وام بانک مرکزی به برخی بانک‌هاست که خود آن‌ها رأساً اقدام به چنین برداشتی نموده‌اند و برخورد بانک مرکزی با هر یک از بانک‌ها در این حالت، متفاوت خواهد بود.لازم به ذکر است منظور از بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی در این مسئله‌شناسی، اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی است که در قانون فعلی، بانک‌ها در ازای چنین برداشتی لازم است 34% جریمه بپردازند.
در این پژوهش با بررسی پیشینه تحقیق و مراجعه به متخصصین بانکی، دلایل افزایش اضافه برداشت از بانک مرکزی تبیین شده است. به این منظور در فصل اول ابتدا به صورت گذرا ماهیت پول مورد بررسی قرار گرفته و سپس تاریخچه و اهداف قانونی بانک مرکزی در نظام پولی ایران، ذکر شده است. پس از آن با بررسی ترازنامه بانک مرکزی، بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی و عوامل افزایش شدید این امر در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل انتهایی نیز راهکارهای به دست آمده در طی این پژوهش، ارائه گردیده است.
