گزارش جامع پژوهشی “تأمین اجتماعی بیمه‌ای در ایران”
سطح معیشت مطلوب و سازوکارهای دستیابی به آن در طول زندگی، ازجمله مسائلی است که مکاتب مختلف باید موضع خود را نسبت به آن مشخص کنند. آیا همه می‌توانند از سطح مطلوبی از معیشت برخوردار باشند؟ آیا این برخورداری وابسته به شرایطی است؟ آیا برخورداری از امنیت خاطر نسبت به برخورداری از سطح معیشت مطلوب، حق همه افراد جامعه است؟ اگر این‌طور است، چه سازوکاری برای تحقق این حق پیش‌بینی‌شده است؟ پاسخ به این سؤالات و دیگر سؤالاتی از این قبیل، به‌عنوان مجموعه سؤالاتی ناظر به عدالت اجتماعی در حوزه اقتصادی ذیل هر نظام اقتصادی قابل‌بررسی است. پاسخ به سؤالات مذکور ناظر به این دسته از اقشار جامعه ذیل بحث «تأمین اجتماعی» مطرح می‌شود. اگرچه مفهوم و گستره مباحث تأمین اجتماعی در طول زمان تغییراتی کرده است، اما همه این تفاوت‌ها از یک وجه مشترک برخوردارند و آن وجه مشترک، «کیفیت برخورداری از امنیت در رفع نیازهای معیشتی در شرایط مختلف زندگی، به‌ویژه در مخاطرات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی» است.
مکتب اقتصادی اسلام در مورد میزان مطلوب مصرف عمومی یا به‌عبارت‌دیگر، «سطح معیشت مطلوب» موضعی مشخص دارد و برای آن قوانینی وضع کرده تا در این مسیر نیازهای گوناگون انسان به‌درستی تأمین شود. الگوی مصرف در اقتصاد اسلامی حدود کمی و کیفی مصرف مطلوب و ممنوع را مشخص می‌کند افراد جامعه را در سطح فردی و اجتماعی به سمت مصرف مطلوب سوق دهد. و سعی دارد در این مسیر، افرادی که به هر دلیل، از قافله سطح عمومی معیشت جامعه جامانده باشند، از طریق سازوکار تأمین اجتماعی در اسلام به سطح مطلوب مصرف عمومی برساند تا رفاه عمومی حاصل شود.
امروزه به‌منظور رفع نیازهای معیشتی اقشاری که با اقسام مخاطرات اجتماعی مواجه می‌شوند، روش‌های مختلفی از سازوکارهای بیمه‌ای، حمایتی و امدادی به کار گرفته می‌شود. پژوهش حاضر بر نقد و ارزیابی سازوکار بیمه‌ای و چگونگی تأمین معیشت بازنشستگان از طریق بیمه بازنشستگی تأکید دارد.
سازوکارهای تأمین اجتماعی برای رفع نیاز نیازمندان شیوه‌های مختلفی را به کار می‌گیرند که در تمام آن‌ها تأمین منابع مورد نیاز از طریق سازوکار تأمین مالی و چگونگی رفع نیاز نیازمندان از طریق سازوکار تخصیص فراهم خواهد شد. به‌منظور ارزیابی شیوه تجهیز و تخصیص منابع برای بازنشستگانِ ناتوان از کار در ایران از طریق منابع بیمه‌ای، این شیوه تأمین اجتماعی با الگوی اسلامی ارائه‌شده توسط آیت‌الله شهید سید محمدباقر صدر رحمة الله علیه مورد مقایسه قرار گرفته است. بنابراین، ابتدا ضمن معرفی روش مختار در شناخت مسائل اجتماعی، مسیر طرح مسئله تا تبیین و ارائه راهکار مشخص شده است؛ بر اساس این روش، ابتدا الگوی مطلوب اسلامی تأمین اجتماعی از منظر شهید صدر رحمة الله علیه تبیین شده و در ادامه شیوه تأمین اجتماعی از طریق منابع بیمه‌ای و مسائل آن در سایه این الگوی مطلوب موردبررسی و تبیین قرار گرفت. لازم به ذکر است موردمطالعه پژوهش حاضر به‌طور خاص، شیوه تأمین و تخصیص منابع ناظر به صندوق بازنشستگی سازمان تأمین اجتماعی است.
