گواهی سپرده نفتی، پدیده بورس انرژی

اندیشکده رهیافت؛

اشکالات عمده به عرضه نفت در بورس

بعد از توقف عرضه نفت (به‌صورت معاملات کشف پریمیوم) در بورس انرژی از اوایل ۱۴۰۰ به دلیل تغییر دولت و مشکلات ساختاری در عرضه نفت، بحث‌های مختلفی در بین جامعه نخبگان و سیاست‌گذاران درباره شروع مجدد عرضه نفت در بورس انرژی مطرح شد. اشکالات عمده‌ای که به موضوع عرضه نفت در بورس گرفته می‌شد مسئله ضرورت مراجعه مستقیم تقاضاکنندگان به شرکت ملی نفت جهت تسویه ارزی به علت عدم وجود سامانه پرداخت ارزی در بورس، عدم توانمندی بورس در نظارت کامل بر فرایند خرید و تحویل نفت در بورس، عدم دسترسی تقاضاکنندگان خارجی به بورس انرژی و نبود زیرساخت‌های آن مانند گزارش‌ها به زبان انگلیسی بود.

فروش نفت قبل و بعد از سال 1400

فروش نفت قبل از سال ۱۴۰۰ به‌صورت فروش در آینده در رینگ صادراتی و داخلی صورت می‌گرفت. تسویه این اوراق باید به‌صورت ارزی و مستقیماً در تعامل با شرکت ملی نفت انجام می‌شد. بعد از سال ۱۴۰۰ اوراق سلف موازی استاندارد مطرح شد که امکان تسویه مبادلات به‌صورت ریالی را تأمین می‌کرد؛ ولی به‌صورت کلی کالایی تحویل داده نمی‌شد؛ بلکه ماهیت سفته‌بازی و انتقال بدهی داشت.

مزایای عرضه اوراق گواهی سپرده نفتی در بورس اوراق بهادار

حال با عرضۀ اوراق گواهی سپرده نفتی در بورس اوراق بهادار از تاریخ ۲۲ اسفند ۱۴۰۱ بورس انرژی و بازار نفت در ایران وارد فضای جدیدی شد و فروش نفت در بورس ماهیتی واقعی‌تر و اطمینان‌بخش‌تری پیدا کرد. خارج از بحث مالکیت نفت و انبارهای آن، گواهی سپرده نفتی مبتنی بر موجودی نفت در انبارها نفتی، سندی از دارایی موجود و قطعی یعنی نفت است که به صاحبان خود قدرت چانه‌زنی بالایی در بازارهای مالی و فعالیت‌های تولیدی با کارفرمایان و شرکا می‌دهد. از طرف دیگر دامنه فروشندگان نفت را گسترده‌تر کرده و مشتریان خرده پای جدیدی را برای بازار نفت ایران به ارمغان می‌آورد و حتی زمینه‌ای برای سرمایه‌گذاری در صنعت نفت و گاز داخلی و فرامرزی با در اختیار گرفتن مالکیت نفت به فروش رفته به‌وسیله این اوراق ایجاد می‌کند.

ویژگی مهم گواهی سپرده نفتی

طبق اطلاعیه بورس انرژی درباره گواهی سپرده نفتی و اطلاعیه گشایش نماد گواهی سپرده نفت خام سنگین (نفتگ0412پ1د) در شرکت اطلاعات فناوری بورس تهران (بخش گواهی سپرده حامل‌های انرژی)، ویژگی مهمی که در این گواهی سپرده نفتی وجود دارد، قیمت‌گذاری دلاری با تسویه ریالی در نرخ سامانه سنا است. این ویژگی باعث می‌شود تا نقدینگی مازاد در جامعه که به سمت بازارهای نامولد و دارایی مانند ارز، طلا و مسکن رفته است، به سمت بازارهای حقیقی و مولد یعنی «نفت و گاز» هدایت شود؛ زیرا که با تنظیم نرخ بر اساس دلار، پول افراد در این اوراق از تورم و کاهش قدرت خرید تا حدود قابل‌توجهی مصون می‌شود و با تسویه ریالی مبادلات دلاری در بازار باثبات می‌ماند و بازار دلار دچار نوسانات شدید نمی‌شود؛ لازم به ذکر است علت دوم در صورتی پایدار است که این عرضه گواهی سپرده‌های نفتی به‌صورت بلندمدت تکرار شود.

تفاوت‌های عمده بین «گواهی سپرده نفت و گاز» و «طرح گشایش اقتصادی و سلف نفتی»

به‌صورت کلی تفاوت عمده‌ای که گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی با طرح گشایش اقتصادی و سلف نفتی دارد در جدول زیر ذکر شده است ^۱:

هر چند که تنها افراد حقوقی و دارندگان کد PRX می‌توانند این گواهی را خریداری کنند و در بازار ثانویه روی آن معامله انجام دهند و حداقل خرید این اوراق با نرخ تسعیر ۵۰ هزار تومان معادل ۴ میلیارد تومان است؛ ولی با توجه به این که هر فردی می‌تواند به صورت غیر مستقیم و مبتنی بر سبدگردانی شرکت‌های مالی (دریافت کد PRX) متقاضی این گواهی‌ها باشد، می‌توان گفت در این طرح، دولت به‌صورت هوشمندانه‌ای در کنار هدایت نقدینگی به سمت بازارهای مالی، افراد را با استفاده از متخصصین مالی و سبدگردان‌ها از ضررهای جدی در معامله این اوراق مصون ساخته است. البته از طرف دولت بیان شده که امید است جهت ورود اشخاص حقیقی بسترهای لازم ایجاد شود.

منابع

۱. ترابی، پونه (۱۴۰۱)، گواهی سپرده نفت خام و میعانات گازی، خبرگزاری ایسنا، کد خبر: ۱۴۰۱۱۲۱۶۱۱۸۲۶، قابل‌دستیابی در: isna.ir/xdNthw