دسته‌بندی مشکلات کسب‌وکارهای کوچک و متوسط
کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به عنوان شاه‌کلید پیشرفت و عدالت در یک بستر اقتصادی مطلوب شناخته می‌شوند. انعطاف‌پذیری و اشتغال‌زایی بالا و سرمایه پایین در این کسب‌وکارها از جمله محوری‌ترین ویژگی‌هایی است که باعث اهمیت بالای آن ها می‌شود.
جایگاه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در جهان
کسب‌وکارهای کوچک و متوسط به عنوان شاه‌کلید پیشرفت و عدالت در یک بستر اقتصادی مطلوب شناخته می‌شوند. انعطاف‌پذیری و اشتغال‌زایی بالا و سرمایه پایین در این کسب‌وکارها از جمله محوری‌ترین ویژگی‌هایی است که باعث اهمیت بالای آن ها می‌شود. علاوه بر این ویژگی‌ها، در ظهور بیرونی نیز شاهد نقش‌آفرینی گسترده این کسب‌وکارها در اقتصادهای کشورهای جهان هستیم؛ حدود ۹۰ درصد کسب‌وکارها و ۵۰ درصد اشتغال جهانی به کسب‌وکارهای کوچک و متوسط مربوط می‌شود و موارد رسمی آن ها بیش از ۴۰ درصد از تولید ناخالص جهانی را به خود اختصاص داده‌اند۱.
جایگاه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در ایران
در ایران نیز طبق آمارهای مرکز آمار۲ و تحلیل آن‌ها در سال ۱۳۹۴، تقریباً ۹۰ درصد۳ از کارگاه‌های صنعتی کشور، کوچک و متوسط هستند. حجم شاغلان در کارگاه‌های صنعتی کمتر از ۱۰ نفر ۸۳ درصد از کل اشتغال صنعتی است۴ ۵؛ یعنی به صورت تقریبی از ۷.۴ میلیون نفر شاغل در بخش صنعتی، ۶.۲ میلیون نفر در حوزه کسب‌وکارهای صنعتی کوچک در حال فعالیت هستند. با این حال کسب‌وکارهای کوچک و متوسط از مشکلات متعددی رنج می‌برند و نمی‌توانند نقش به سزایی در کشور ایفا کنند. میزان سهم اشتغال کارگاه‌های ۱۰-۹۹ نفر در کل کشور ۲۸.۲ درصد۶ است۷ و سهم شرکت‌های کوچک و متوسط در کل اقتصاد ۱۵ درصد است. شاخص‌های اقتصادی مانند «رقابت جهانی» و «سهولت در کسب‌وکار» در ایران وضعیت بدی هستند و به ترتیب در رتبه‌های ۹۹ از ۱۴۱ ۸و ۱۲۷ از ۱۹۰ ۹ قرار دارند.
موانع کسب‌وکارهای کوچک و متوسط
به نظر می‌رسد مشکلات کسب‌وکارها به دو دسته‌ی ساختاری و بنگاهی تقسیم می‌شود. مشکلات ساختاری شامل موانعی هستند که از کارکرد نامناسب نهادها و سازوکارهای مختلف اقتصادی کشور سرچشمه می‌گیرند؛ مانند نظام بانکی یا نهادهای نظارتی و مجوزدهی. مثلاً با توجه به کارکرد و بازده نامناسب قواعد و کنشگران نظام بانکی -به طور کلی نظام تامین مالی- مسئله تأمین سرمایه و نقدینگی در کشور یکی از مهم‌ترین موانع کسب‌وکارها شده است۱۰. کشور ایران از نظر نظام مالی در بین ۱۴۱ کشور دنیا رتبه ۱۲۳ را داراست۱۱ و از نظر تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط دارای نمره ۲.۹ از ۷ است۱۲. در مثال دیگر، بروکراسی پیچیده و قانون‌گذاری نامناسب باعث شده است که روند مجوزدهی و نظارت بر کسب‌وکارها دچار پیچیدگی زیادی شود ۱۳ و این امر مانع از ورود کسب‌وکارها به فضای بازار می‌شود و هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد.
در کنار مسائل ساختاری، مجموعه از مسائل وجود دارند که به خود بنگاه و عملکرد صاحبان صنایع مختلف بر می‌گردد. مثلاً صاحبان کسب‌وکار تلاشی در عرصه ارتقای فناوری ابزارهای خود نمی‌کنند و کارگران خود را در نسبت با رشد تکنولوژی آموزش نمی‌دهند. همچنین بعضاً برای تولید از الگوهای غلط مصرف مانند مصرف مانتوهای شیشه‌ای و توری پیروی می‌کنند. این موارد از جمله مسائلی هستند که به صورت جزئی و در چهارچوب مسائل پیشرفت و توسعه بنگاه مطرح می‌شوند و ارتباط عمیقی با مشکلات ساختاری بخش‌های مختلف اقتصاد مانند دولت و نظام تامین مالی ندارند۱۴.
ضررت توجه به تفاوت منشأ منابع
بنابراین لازم است که در رویارویی با مسائل مختلف کسب‌وکارها کوچک و متوسط متوجه این قضیه باشیم که نمی‌توان به طور مستقیم مسائل و موانع تولید را از بنگاه یا حتی نهاد مربوطه پیگیری کرد بلکه تا زمانی که برخی مسائل ساختاری با تغییر قوانین و چهارچوب‌های نهادهای مختلف مسئله‌ساز، حل نشوند حل موردی مسائل دامنه اثرگذاری کافی را نخواهد داشت.
منابع:
۱ . The Word Bank, (2020), Small and Medium Enterprises (SMEs) Finance, https://www.worldbank.org/en/topic/smefinance
۲. بنگاه‌های کوچک ۱۰-۴۹ نفر، بنگاه‌های متوسط ۵۰-۹۹ نفر و بنگاه‌های بزرگ بیشتر از ۱۰۰ نفر را شامل می‌شوند.
۳. سالنامه آماری مرکز آمار ایران (۱۳۹۴) بخش صنایع، تعداد کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر برحسب تعداد شاغلان و فعالیت و سالنامه آماری مرکز آمار ایران ۱۳۹۴، خلاصه آمار کارگاه‌های صنعتی 10 نفر کارکن و بیشتر برحسب فعالیت.
۴. گزارش مرکز آمار، (۱۳۹۸)، بخش جمعیت و نیروی کار (نیروی کار)، جدول نرخ مشاركت اقتصادی، سهم اشتغال و نرخ بیكاری برحسب گروه‌های عمده سنی و جنس – بهار ١٣٩٨
۵. گزارش مرکز آمار، (۱۳۹۴)، بخش صنعت و معدن (صنعت)، شاغلان توليدي و غیرتولیدی با مزد و حقوق كارگاه‌هاي صنعتـي 10 نفر كاركن و بيش‌تر برحسب جنس و فعاليت ۱۳۹۴. همچنین با کم کردن تعداد شاغلان در کارگاه‌های ۱۰ نفر و بیشتر صنعتی از کل اشتغال موجود در بخش صنعت
۶. مرکز آمار ایران، (۱۳۹۴)، سالنامه آماری کشور ۱۳۹۴، (فصل هشتم) صنعت. مبنای نمودار: جدول ۱۰-۸ شماره نمودار: ۴-۸
۷. ر.ک گزارش «الگوی تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط ۱. تحلیلی بر مفهوم و اهمیت تأمین مالی بنگاه‌های کوچک و متوسط»، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سال ۱۳۹۴
۸ . world Economic Forum, (2019), The Global Competitiveness Report 2019, p:286-289
۹ . Doing Business, (2020), Iran, Islamic Rep. -Doing Business, DoingBusiness Measuring Business Regulations, p: 4, https://www.doingbusiness.org/content/dam/doingBusiness/country/i/iran/IRN.pdf
۱۰. غیاثی، موسی و مریم احمدیان و زهرا نعیمی، (۱۳۹۲)، گزارش پایش محیط کسب‌وکار ایران در بهار ۱۳۹۲ ارزیابی ۳۱۹ تشکل اقتصادی سراسر کشور از مؤلفه‌های ملی محیط کسب‌وکار در ایران و نتایج ۱۱ دوره پیمایش فصلی، دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل ۱۳۳۳۲، صفحه ۹
۱۱. Schwab, Klaus, (2019), The Global Competitiveness Report, WORL ECONOMIC FORUM
۱۲. احمدیان، مریم، (۱۳۹۷)، گزارش نظارتی عملکرد دولت در بهبود رتبه ایران در گزارش سال ۲۰۱۸ رقابت‌پذیری جهانی، مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، شماره مسلسل: ۱۶۳۱۵، صفحه ۱۰.
۱۳. مرکزمالمیری، احمد، (۱۳۹۸)، موانع تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار در ایران: گزارش نظارتی عملکرد هیئت مقررات‌زدایی تسهیل صدور مجوزهای کسب‌وکار، دفتر مطالعات اقتصادی مرکز پژوهش‌های مجلس، شماره مسلسل ۱۶۴۵.
۱۴. جمع بندی پژوهشگر
