علل عملکرد نامطلوب نهادهای ایرانی در تعامل با سازمان های بین المللی

ستاد حقوق بشر قوه قضائیه

عملکرد ستاد در ارتباط با سازمان­های بین­ المللی برای ارتقاء وضعیت حقوق بشر ایران و ازبین بردن اسناد و گزارش­های خلاف واقع صادر شده از سوی ارگان های سازمان ملل درباره ایران اهمیت بسیار بالایی در حذف استنادات و ادله تحریم های صورت گرفته علیه ایران توسط نهادهای واضع آنها دارد؛ درنتیجه، بررسی علل و عوامل موثر بر نقاط ضعف و عملکردهای نامطلوب ستاد در بهره مندی از سازمان های بین المللی برای تحقق این امر مهم می تواند بسیار راهگشا واقع شود.

تفاوت معرفتی اسلام و مکتب حاکم بر سازمان ملل

یکی از علل اصلی حل نشدن بسیاری از موارد اختلاف ایران با شورای حقوق بشر در حوزه مسائل حقوق بشری و از طرفی، عدم ایجاد تصویری صحیح و مناسب از ایران در عرصه بین المللی، تفاوت معرفتی اسلام با مکتب غربی است که حاکم بر سازمان ملل و ارکان وابسته به آن است.

دین اسلام و مکاتب سکولار غربی تفاوت های نظری و معرفتی زیادی دارند؛ چرا که دانش از نظر آنها با مطالعه در آفاق به دست می آید و در اسلام، علاوه بر آن، از منابع وحیانی و شهد نیز بهره می برد. منطقی است که این تفاوت ها در عرصه عمل، منجر به تعارض حکمی بین اسلام و مکتب غرب در حوزه حقوق بشر و به تبع آن، در قوانین جمهوری اسلامی ایران می گردد.

درنتیجه این اختلافات، جمهوری اسلامی در سال های مختلف، در گزارش های شورای حقوق بشر متهم به نقض حقوق بشر در قوانین کشور خود می گردد؛ اما به دلیل وجود قواعد ثانویه و فطری بودن احکام در دین اسلام و رویه دستگاه قضا در قابلیت انعطاف پذیری در محکومیت و برخورد با مجرمین، امکان ارتباط با دیگر مکاتب غربی که مبنای حقوق بشر را رای و نظر انسان می دانند وجود دارد.

شورای حقوق بشر به عنوان رکن حقوق بشری سازمان ملل که ذیل مجمع عمومی فعالیت می کند، گزارش های آن از نقض حقوق بشر در ایران درباره موارد فوق الذکر، مستند بسیاری از تحریم های ایالات متحده و اتحادیه اروپا است؛ اما به دلیل عدم تبیین صحیح از احکام و قوانین جمهوری اسلامی توسط نمایندگان ایران در این شورا برای سایر کشورها و عدم مذاکره برای ایجاد تفاهم بر نقاط مشترک با گزارشگران ویژه شورا، توافقی حاصل نشده است و این موجب صدور قطعنامه های متعددی از سوی مجمع عمومی به دلیل گزارش های شورای حقوق بشر گردیده است.

عدم اعتماد و وجود نگرش منفی نسبت به سازمان های بین المللی

یکی از علل رای ممتنع ایران در سازمان ملل به تاسیس شورای حقوق بشر، عدم دفاع و اقناع سازی مناسب ایران در شورای حقوق بشر و عدم همکاری رضایت بخش با شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد، علاوه بر وجود تمایزات معرفتی اسلام و غرب، عدم وجود اعتماد و داشتن نگرش منفی و ناامیدانه جمهوری اسلامی به سازمان های بین المللی است.

پس از انقلاب اسلامی و تسخیر سفارت ایالات متحده آمریکا و به دنبال آن، شکایت آمریکا در دیوان بین المللی دادگستری، دولت جمهوری اسلامی ایران، به دلیل صحیح دانستن عمل خود، اتهام وارده از سوی این سازمان بین المللی مبنی بر نقض حقوق بین الملل توسط ایران را اتهامی خلاف واقع و نادرست تلقی کرد.

بنابراین، جمهوری اسلامی با استناد به بر حق بودن این عمل، در هیچ یک از جلسات دیوان شرکت نکرد و این، نقطه آغازی برای عدم اعتماد و زیر سلطه آمریکا دانستن سازمان های بین المللی توسط مسئولان ایرانی شد. پس از این واقعه نیز، مسئولان ایرانی به دلیل چنین نگاه منفی به سازمان های بین المللی و مخصوصاً سازمان ملل، دلیلی برای تمرکز در این عرصه و ارتباط با این سازمان نیافتند.

بر همین اساس، به طور ضمنی چنین رویکردی از سوی مسئولان جمهوری اسلامی در ارتباط با سازمان ملل و ارکان زیر نظر آن، مطرح بوده و به تبع آن، در رویکردهای ستاد حقوق بشر قوه قضائیه وجود دارد که برای مثال می توان به محتوای بیانیه های ستاد و سخنرانی های نمایندگان آن در جلسات و نشست های شورای حقوق بشر اشاره کرد.

نمود عملی و بارز چنین نگاهی، عدم همکاری کامل و رضایت بخش با گزارشگران ویژه شورای حقوق بشر توسط جمهوری اسلامی و عدم اجازه ورود آنها به داخل ایران بوده است. به طوری که در آخرین اسناد صادر شده از سوی شورای حقوق بشر، از عدم تعامل و همکاری ایران با گزارشگر ویژه ابراز نگرانی شده بود.

ضعف اطلاع رسانی و رسانه ای در انتشار اخبار ناظر به حقوق بشر

یکی از علل اصلی عدم رفع شبهات و پاسخگویی به ناظران جهانی، ضعف اطلاع رسانی و رسانه ای در انتشار اخبار حوزه حقوق بشر توسط ستاد حقوق بشر است. یکی از وظایف ستاد حقوق بشر، حل مشکلات و مسائل مربوط به مسائل حقوق بشری کشور است. درز اخبار محکومین و اتهامات آنها به بیرون از قوه قضائیه موجب دست یافتن دیگر کشورها و به تبع، سازمان های بین المللی ناظر بر وضعیت حقوق بشر به جزئیات عملکرد دستگاه قضا در نظام جمهوری اسلامی می گردد.

از سوی دیگر، به علت ضعف رسانه ای ستاد در حوزه تبیین مسائل حقوق بشری ایران در فضای رسانه ای جهان، اخبار غلط و غیرواقعی از حقوق بشر ایران در فضای رسانه ای و افکار عمومی جهان غالبیت پیدا کرده و در پی آن، تصویری که از وضعیت حقوق بشر در ایران برای سایر کشور ها تشکیل می شود، فاصله بسیار زیادی با واقعیت دارد.

این تصویر غلط ایجاد شده از ایران، موجب تنزل قدرت اقناع کنندگی و از دست دادن حمایت کشورهای همسو و مشترک المنافع با ایران می گردد که در پی آن، انزوای این کشور در سازمان های بین المللی و مخصوصا شورای حقوق بشر و تصویب قطعنامه های متعدد علیه ایران، نتیجه منطقی چنین تصویری غلط و خلاف واقع از جمهوری اسلامی است.

عدم اتخاذ ابتکار عمل در فرصت سازمان های مردم نهاد

یکی از مبنایی ترین علل عدم ایجاد بستر تشکیل سمن ها، عدم اتخاذ ابتکار عمل و پیش دستی در استفاده از ظرفیت سازمان های بین المللی مخصوصاً شورای حقوق بشر است که مهم ترین آن، ابتکار در بستر سازی سازمان های مردم به عنوان یکی از اصلی ترین منابع گزارش های شورای حقوق بشر است.

در نشست های بررسی های دوره ای جامع ایران در شورای حقوق بشر سازمان ملل از دو مرجع برای ارائه گزارش از وضعیت حقوق بشر ایران استفاده می شود که عبارت اند از گزارش های ملی و گزارش های گرداوری شده سازمان ملل.

سمن ها مستقیما به عنوان منبع اصلی گزارش های ملی محسوب می شوند و در گزارش های گرداوری شده سازمان ملل نیز به طور غیر مستقیم از طریق کمیساریای عالی، منبع اطلاعات برای گزارش از وضعیت حقوق بشر ایران به شورای حقوق بشر محسوب می شوند.

بر این اساس، ارائه گزارش های نادرست و خلاف واقعی که در نشست های بررسی وضعیت حقوق بشر ایران در شورای حقوق بشر را می توان، نتیجه بی تدبیری و عدم پیش دستی ستاد حقوق بشر به عنوان مرجع اصلی تبیین و معرفی حقوق بشر اسلامی و رفع مشکلات این حوزه دانست.

منابع:

تقوی، سید محمد رضا. (1393)، «سه تفاوت مبنایی در علم سکولار و علم دینی»، فصلنامه مطالعات معرفتی در دانشگاه اسلامی، شماره چهارم، زمستان 1393، صص 538-523.