گزارش جامع پژوهشی چالش‌های حکمرانی اجرایی‌سازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش

سرانجام در سال ۸۲ با تصویب هیئت وزیران، سازمان مدیریت و سازمان آموزش و پرورش موظف شدند نقشه اصلاح و تحول آموزش و پرورش را تهیه کنند که در ابتدا به صورت سند ملی آموزش و پرورش مطرح بوده و به مرور زمان به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تبدیل شد.

موضوع تحول در نظام مدیریت آموزش و پرورش یکی از موضوع های اساسی در نظام تعلیم و تربیت است که از منظر حوزه های سیاستگذاری، برنامه‌ریزی، مدیریت و اجرا اهمیت زیادی دارد. این موضوع از دیرباز ذهن مسئوولان آموزشی را در سطوح مختلف به خود مشغول داشته است؛ زیرا به دلیل ماهیت پویا و پیوسته نظام آموزشی، تنها از طریق یک فرآیند تحولی نهادینه شده می‌توان به تحقق اهداف آموزش و پرورش خوش‌بین بوده و زمینه های تحقق اهداف و آرمان‌های مترتب بر نظام آموزش و پرورش را مهیا دانست و این جز با مشارکت فعال و مستمر امکان پذیر نیست. تحول در ساختار تعليم و تربيت ايران،‌ از گذشته تاكنون، ذهن برنامه‌ريزان و دست ‌اندركاران را به خود مشغول كرده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره موضوع اصلاح و تحول و تغییر در آموزش و پرورش مطرح بوده است؛ به طوری که آموزش و پرورش باید متناسب با آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی باشد. از روز‌های پس از پیروزی انقلاب اسلامی همواره این نگاه‌ها در آموزش و پرورش مطرح بوده، به خصوص در دوران شهید رجایی و شهید باهنر این موضوع بیشتر مورد توجه بوده است. سرانجام در سال ۸۲ با تصویب هیئت وزیران، سازمان مدیریت و سازمان آموزش و پرورش موظف شدند نقشه اصلاح و تحول آموزش و پرورش را تهیه کنند که در ابتدا به صورت سند ملی آموزش و پرورش مطرح بوده و به مرور زمان به سند تحول بنیادین آموزش و پرورش تبدیل شد.

تدوین اسناد توسعه و تحول در حوزه‌های مختلف به ویژه در حوزه سرنوشت‌ساز و خطیر تعلیم و تربیت، امری بسیار ارزنده و ارزشمند است که با بذل مساعی و تلاش‌های فراوان مورد توجه نظام آموزش و پرورش عمومی کشور قرارگرفته است. سند تحول بنیادین آموزش و پرورش، نقشۀ راه آموزش و پرورش است که توسط صاحب نظران با مشارکت متخصصان عرصۀ تعلیم و تربیت تدوین و تصویب شده است. این سند در آموزش و پرورش ما را ناگزیر به شناسایی اولویت‌ها می‌کند و اینکه از چه نقطه‌ای باید شروع کنیم و پیشران ما برای تحول کجا است.

به نظر می‌رسد که از منظر ایجاد دگرگونی‌های اساسی بود که در عنوان اسناد تحول بنیادین تعلیم و تربیت کشور از دو واژه بنیادین و تحول استفاده شد. واژه تحول در زبان فارسی معادل «دگرگون شدن» و «از حالی به حال دیگر درآوردن» و یا منقلب شدن است؛ لذا با توجه به اینکه در زبان عربی واژه تحول و تطور معادل آن هم به معنای دگرگونی و منقلب‌کردن است، می‌توان گفت امر تحول  نیازمند ایجاد تغییر یا انقلاب کلان و بنیادی در یک حوزه یا قلمرو معین می‌باشد. کاربرد واژه تحول توأم و همراه با واژه بنیادین در اسناد بر ایجاد تغییرات بنیادی، اساسی، ساختاری، شکلی، برنامه‌ای و محتوایی نظام آموزش و پرورش کشور دلالت دارد؛ اموری که از ضرورت‌های تحول تلقی می‌شوند. به عبارت دیگر، در بطن مفهوم تحول چند نکته قابل تأمل است، نخست، تحول ناظر به ایجاد تحولات سیاسی و بنیادی است. دوم، تحقق این امر نیازمند طرح و برنامه است. سوم، ایجاد تحول نیازمند فراهم آوردن بسترها و امکانات لازم و نیز فراهم آوردن شرایط و ضرورت‌های مرحله انتقال از نظام پیشین به نظام جدید است.

مديران به عنوان پيشگامان تحول و تمام دست‌اندركاران تحول، بايد باور عملي و عقلي پيدا كنند كه ادامه وضع موجود به نفع افراد جامعه و آينده كشور و انقلاب اسلامی نيست و دستيابي به آرمان‌هاي بلند انقلاب اسلامی و نيز تحقق اهداف سند چشم‌انداز 20 ساله كشور و نقشه جامع علمي كشور، نيازمند تحول عميق و بنيادي در تمام تاروپود نظام آموزشي موجود است. آنان بايد با دلایل متقن كارشناسي و علمي، عميقاً و با تمام وجود، ضرورت ايجاد تحول ريشه‌اي و همه‌جانبه را باور كنند تا بتوانند ضمن مبادرت به چنين امور دشواري، مراحل پيچيده و پرمخاطره آن را به دور از هرگونه تزلزل و با قاطعيت و صلابت مديريت نمايند.

پرسش محوری در این پژوهش این است که چه موانعی بر سر راه اجرایی‌سازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش قرار دارد؟ به عبارت دیگر، فرآیند اجرایی‌سازی سند تحول بنیادین آموزش و پرورش با چه چالش‌هایی روبرو است؟ پرسش فرعی این پژوهش این است که چه اقداماتی لازم است صورت گیرد تا این موانع مرتفع گردد؟ همچنین وضع موجود نظام آموزشی کشور در زمینه اجرای این سند به چه صورت است؟