چگونه برای فرزندان خود، محتوای سالم رسانه‌ای بیابیم؟
امروزه سایت‌های رده‌بندی سنی محتواهای رسانه‌ای و هدایت مصرف در برخی کشورها از جایگاه ویژه‌ای بین خانواده‌ها برخوردار هستند. این سایت‌ها به صورت دقیق و جزئی، با توضیحات مفصل، محتوای مناسب برای گروه‌های سنی مختلف را معرفی می‌کنند. ایالت متحده آمریکا از پیشتازان این عرصه است و زودتر از هر کشور دیگری، تلاش‌های خود را در این حوزه آغاز کرد. MPAA سیستم رده‌بندی آثار نمایشی (فیلم‌ها و سریال‌ها) در آمریکاست که ایجاد آن به سال 1922 میلادی باز می‌گردد.
امروزه سایت‌های رده‌بندی سنی محتواهای رسانه‌ای و هدایت مصرف در برخی کشورها از جایگاه ویژه‌ای بین خانواده‌ها برخوردار هستند. این سایت‌ها به صورت دقیق و جزئی، با توضیحات مفصل، محتوای مناسب برای گروه‌های سنی مختلف را معرفی می‌کنند. ایالت متحده آمریکا از پیشتازان این عرصه است و زودتر از هر کشور دیگری تلاش‌های خود را در این حوزه آغاز کرد. MPAA سیستم رده‌بندی آثار نمایشی (فیلم‌ها و سریال‌ها) در آمریکاست که ایجاد آن به سال 1922 میلادی باز می‌گردد[1]. از طرفی سایت Common Sense Media یک سایت جامع آمریکایی در زمینه آموزش استفاده از رسانه‌هاست. این سایت در سال 2003 میلادی راه‌اندازی شده است و دو هدف را دنبال می‌کند: اول؛ جلب توجه کودکان به نفوذ بی‌نظیر رسانه‌ها و فناوری، دوم؛ تقویت خانواده برای حمایت از فرزندان در برابر رسانه‌ها و فناوری. شاید این وبگاه را بتوان اولین وبگاهی دانست که رسانه‌ها را به عنوان یک نیروی قدرتمند در زندگی کودکان به رسمیت شناخت؛ پیش از آنکه رسانه‌های قدرتمندی مثل «فیسبوک و توییتر و یوتیوب» وجود داشته باشند. مؤسس وبگاه آقای جیم استایر نیز در همان سال در کتابی با نام «والدینی دیگر»، نوید یک تحول در زندگی کودکان در عصر رسانه‌ها را داد.
سایت Common Sense Media فیلم‌ها، برنامه‌های تلویزیونی، کتاب‌ها، بازی‌ها، برنامه‌های تلفن همراه و … را رده‌بندی می‌کند. بنابراین، والدین در انتخاب سرگرمی برای کودکانشان، می‌توانند از آن کمک بگیرند. CSM مدعی است بزرگترین و قابل اطمینان‌ترین پایگاه داده محصولات فرهنگی مبتنی بر سن را ایجاد کرده است و به خانواده‌ها کمک می‌کند امکان رقابت و پیشرفت را در عصر دیجیتال برای کودکان فراهم کنند. در ارزیابی‌های CSM ناظر به ویژگی‌های سنی، رده سنی هر محصول مشخص می‌شود.
اتحادیه اروپا نیز سیستم رده‌بندی سنی اختصاصی خود را دارد. PEGI که مخفف «بنیاد اروپایی اطلاعات بازی‌ها» است؛ نام شرکتی در زمینه رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای است که از آوریل ۲۰۰۳ فعالیت خود را آغاز کرد. این شرکت بازی‌ها را از نظر سنی به پنج رده متفاوت دسته‌بندی می‌کند. این دسته‌بندی سنی به معنای سختی بازی یا نیاز به مهارت خاص برای انجام آن نیست بلکه این بنیاد، بازی‌ها را بر اساس هشت معیار رده‌بندی می‌کند؛
- خشونت: بر اساس دسته‌بندی سنی، ممکن است بازی حاوی صحنه‌های زخمی شدن یا مردن انسان‌ها معمولاً به‌وسیله اسلحه باشد. این صحنه‌ها می‌تواند واقعی یا غیرِ واقعی، تخیلی یا حتی کارتونی باشند. همچنین احتمال وجود خون و جزییات زخمی شدن نیز وجود دارد.
- دشنام‌گویی: ممکن است حاوی ناسزا و هر گونه از تهمت‌زدن، توهین و برچسب باشد.
- ترس/داستان ترسناک: ممکن است حاوی صحنه‌ها یا خط داستانی ترسناک بدون استفاده از خشونت باشد. (در صورت وجود خشونت، نماد خشونت به‌صورت جداگانه استفاده می‌شود)
- جنسی: براساس دسته‌بندی سنی ممکن است حاوی صحنه یا اشاره به لُختی (جنسی یا غیرجنسی)، نمایش جنسی، شخصیت‌هایی با پوشش تحریک‌کننده جنسی یا آمیزش جنسی باشد.
- دارو / مخدر: براساس دسته‌بندی سنی ممکن است حاوی اشاره یا استفاده از الکل،تنباکو، داروهای غیرمجاز یا مخدر (و یا هر ماده داستانی با تأثیری مشابه) باشد.
- قمار: ممکن است حاوی نکاتی باشد که قمار را تبلیغ یا آن را آموزش می‌دهند.
- تبعیض: ممکن است حاوی صحنه‌ها، رفتارها یا اشاراتی به ظلم یا آزار یک گروه خاص بر اساس نژاد، دین، قومیت، جنسیت، توانایی، هویت جنسی یا اولویت جنسی باشد.
- بازی آنلاین: استفاده از این نماد در سال ۲۰۱۵ میلادی متوقف شد؛ زیرا بیشتر بازی‌ها امروزه شامل قسمت برخط هستند. این نماد همچنان بر روی بازی‌هایی که پیش از ماه جولای سال ۲۰۱۵ رده‌بندی شده‌اند، مورد استفاده قرار می‌گیرد.
در خیلی از کشورهای دیگر هم سایت‌های هدایت مصرف و سیستم رده‌بندی اختصاصی وجود دارد؛ در کشور ما نیز سایت «اسرا»[2] قرار بود چنین کاری را انجام دهد. از ابتدای تأسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای در سال 1386، تدوین نظامی با عنوان نظام ملی رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای(Entertainment Software Rating Association) در دستور کار قرار گرفت که وظیفه آن نظارت بر محتوای بازی‌ها و مشخص کردن رده سنی مناسب برای هر بازی بود.
در همین راستا در سال 1387 پژوهش‌هایی با سه رویکرد مطالعاتی از جمله روانشناسی، جامعه‌شناسی و علوم و معارف اسلامی با همکاری اساتید مجرب دانشگاهی انجام شد. نتیجه تحقیقات و پژوهش‌های یک ساله ESRA در خصوص بازی‌های رایانه‌ای، 9 جلد که بالغ بر 1420 صفحه است، شد.
پس از انجام پژوهش‌ها و طبقه‌بندی محتواهای آسیب‌رسان در بازی‌ها، نظام رده‌بندی سنی کار اجرایی خود را از ابتدای سال 88 آغاز نمود و از آن پس صدور مجوز نشر بازی‌ها منوط به بررسی بازی‌ها در این نظام و تعیین رده سنی مناسب هر یک از بازی‌ها شد.
نظام رده‌بندی سنی بازی‌ها در ابتدا فقط بازی‌هایی را که بر روی رایانه‌ها و کنسول‌های PS1 و PS2 قابلیت اجرا داشتند را رده‌بندی سنی می‌کرد که با گذشت زمان رده‌بندی بازی‌ها برای کنسول‌های Xbox 360 و PS3 را نیز شروع کرد. همچنین در اوایل سال 94 با گسترده شدن بازی‌های موبایلی (بازی‌هایی که بر روی سیستم عامل‌های Android و IOS) و فراگیر شدن این بازی‌ها در بین اقشار مختلف جامعه، ESRA رده‌بندی سنی این بازی‌ها را نیز در دستور کار خود قرار داد. همچنین در اواسط سال 1394، نظام رده‌بندی سنی بازی‌های رایانه‌ای بعد از ماه‌ها پیگیری در شورای فرهنگ عمومی کشور مصوب شد.
اما چند مشکل اساسی درباره این سایت وجود دارد؛ اول اینکه این سایت خیلی دیر به روز می‌شود لذا بسیاری از بازی‌های رایانه‌ای وجود دارند که گسترش زیادی بین کودکان و نوجوانان یافته‌اند ولی در این سایت، برای آن‌ها رده‌بندی سنی تعریف نشده است؛ دوم اینکه این سایت مخصوص بازی‌های رایانه‌ای است و برخلاف سایت جامع کامن سنس مدیا، رسانه‌های دیگر از قبیل فیلم و سریال، کتاب و … را رده‌بندی سنی نمی‌کند. لزوم توجه بیشتر به این سایت و گسترش حوزه کاری آن می‌تواند کمک زیادی به والدین برای انتخاب محتوای رسانه‌ای سالم برای فرزندانشان کند.
البته مجموعه‌های مردمی دغدغه‌مند در کشورمان اقدام به ایجاد سایت‌هایی برای کمک به والدین در این عرصه کرده‌اند؛ مجموعه‌های مثل کدومو، چی خوبه و … . هر چند چنین تلاش‌هایی شایسته تقدیر است ولی توسعه آن‌ها، معرفی و تبیین ضرورت مراجعه به آن‌ها از طرف والدین نیاز به همراهی و یاری دستگاه‌های دولتی دارد.
[1] البته این نظام رده‌بندی در دهه 60 میلادی، بازنگری شده است.
[2] ESRA
هسته رسانه و فضای مجازی اندیشکده
