سمن ها و گزارشگران ویژه حقوق بشر در ایران

اندیشکده رهیافت؛

کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل متحد از سال 1947 م. آغاز بکار کرد و پس از دورانی نسبتاً طولانی، در سال 2006 م. جای خود را به شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد داد. این شورا بر خلاف کمیسیون حقوق بشر که رکنی فرعی در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل بود، به یکی از ارکان مجمع عمومی سازمان ملل تبدیل شد. وظیفه اصلی شورا حمایت از حقوق بشر و نشان­دادن موارد نقض آن است و گزارشگران ویژه در این چارچوب به ایفای نقش می­پردازند.

در واقع می­توان گفت گزارشگران ویژه شورای حقوق بشر به عنوان بخشی از آیین­ نامه­ های ویژه، وظیفه نظارت بر وضعیت حقوق بشر کشورها را در دو سطح کشوری و موضوعی برعهده دارند. در سطح کشوری کارشناسان وظیفه نظارت بر وضعیت یک کشور در همه ابعاد حقوق بشری اعم از مدنی، سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را برعهده دارند. سطح موضوعی نیز به وضعیتی اطلاق می­شود که به جای پرداختن به کشوری خاص، موضوعی را در سطح جهانی بررسی می­کند (غیابی و رنجبریان، 1402: 80 و 81).

لازم به ذکر است حاصل فعالیت گزارشگران محدود به کارویژه محول از سوی شورای حقوق بشر نبوده و توسط سایر سازمان­ها و نهادها نظیر مجمع عمومی سازمان ملل، دیوان بین­ المللی دادگستری، محاکم ملی و نهادهای معاهده­ ای حقوق بشر مورد استفاده قرار می­گیرد. بر همین اساس گزارشات حقوق بشری در طی سال­های متمادی نقش قابل توجهی در اطلاع­ رسانی و مستندسازی نسبت به وضعیت حقوق بشر یک کشور و هنجارسازی نسبت به مفاهیم نوظهور ایفا کرده­ اند.

جمهوری اسلامی ایران طی سال­های گذشته همواره در تعامل با شورای حقوق بشر بوده و گزارشگرانی ویژه داشته که برخی از آن­ها موفق به بازدید از ایران شده ­اند. مسئله اساسی در این زمینه استفاده گزارشگران از منابعی است که سوگیری داشته و در وضعیت مخالفت با جمهوری اسلامی قرار دارند. نتیجه این امر ارائه گزارش­های نادرست و خلاف واقع در نشست­ های بررسی وضعیت حقوق بشر ایران در شورای حقوق بشر است. این گزارش­ها در نهایت مورد اعتراض دولت جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته و تبعاتی از جمله محدودکردن بازدید گزارشگران از ایران داشته است.

به نظر می­رسد بتوان با تدابیری از سوی نهادهای داخلی مخصوصاً ستاد حقوق بشر که ذیل قوه قضائیه فعالیت می­کند، آثار و تبعات منفی گزارش­ها را کاهش داد. بهره­ گیری از ظرفیت سمن­ ها و داشتن ابتکار عمل در این زمینه را می­توان از جمله مؤثرترین راهکارها دانست؛ زیرا به عنوان منبع اصلی در گزارش­های ملی محسوب می­شوند. گزارش­های ملی در کنار گزارش­های گرداوری­ شده سازمان ملل دو مرجع مهم برای ارائه گزارش پیرامون وضعیت حقوق بشر در ایران است.

منابع:

1. غیابی، فرناز و رنجبریان، امیرحسین. (1402)، «نقش و جایگاه گزارشگران ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل متحد»، مجله حقوقی بین­المللی، شماره 70، تابستان 1402، صص 106-77.

   هسته فرهنگ و مشارکت سیاسی اندیشکده