تأثیر نتیجه انتخابات 2023 ترکیه بر جهان اسلام؛ پیروزی رجب طیب اردوغان به نفع جهان اسلام است یا به ضرر آن؟
انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو در ترکیه، به یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی سال یا به گفته نشریه اکونومیست، مهم‌ترین انتخابات در سال ۲۰۲۳ میلادی تبدیل شده است؛ زیرا خروجی رأی شهروندان این کشور علاوه بر تأثیر بر مسائلی مانند تورم و مسائل اقتصادی، آزادی‌های اجتماعی، تأمین اجتماعی و غیره، نقش مستقیمی در تنظیم سیاست خارجی آنکارا در برابر تحولات جدید در منطقه و به طور کلی جهان اسلام دارد.
انتخابات ریاست جمهوری پیش‌رو در ترکیه، به یکی از مهم‌ترین رویدادهای سیاسی سال یا به گفته نشریه اکونومیست، مهم‌ترین انتخابات در سال ۲۰۲۳ میلادی – تبدیل شده است؛ زیرا خروجی رای شهروندان این کشور علاوه بر تاثیر بر مسائلی مانند تورم و مسائل اقتصادی، آزادی‌های اجتماعی، تامین اجتماعی و غیره، نقش مستقیمی در تنظیم سیاست خارجی آنکارا در برابر تحولات جدید در منطقه و به طور کلی جهان اسلام دارد.
فروپاشی امپراتوری عثمانی در قرن بیستم سبب شد ترکیه امروزی تشکیل شود؛ کشوری که بعد از گذراندن فرایند دولت-ملت‌سازی وارد مرحله‌ای جدید از حیات خود شده است. گذر از دوران «مصطفی کمال آتاتورک» همراه با چالش‌ها و بحران‌هایی بود که هویت اسلامی ملت این کشور را تهدید می‌کرد و در نهایت نیز اسلام سکولار به عنوان الگوی ترکیه جدید معرفی شد. از سوی دیگر، غرب هم این الگوی جدید را به عنوان نماد کشورهای اسلامی معرفی می‌کرد و این گزاره به متر و معیار سیاستمداران غربی درباره جهان اسلام تبدیل شده بود که هر کشور اسلامی باید جمهوری ترکیه را به عنوان الگو قرار دهد. با این حال و با وجود همه طراحی‌ها، گرایش عمومی مردم ترکیه به اسلام سبب شد تا از ابتدای قرن ۲۱، کنترل سیاسی این کشور به طور کامل در اختیار یک حزب اسلامگرا تحت عنوان «حزب عدالت و توسعه» قرار گیرد.
ترکیه اردوغان بعد از سال ۲۰۱۱ میلادی و آغاز تحولات بیداری اسلامی، چالش‌های مختلفی برای همسایگان و البته برای خود ایجاد کرد. در اوج این رویداد، اردوغان با پیروی از سیاست ایالات متحده در برابر کشورهای محور مقاومت و به طور خاص سوریه، مرزهایش را برای حضور جهادیون تروریست از سایر کشورها باز و افراطیون را در ترکیه متمرکز کرد. هر چند در نهایت، پروژه بین‌المللی تروریسم علیه محور مقاومت و ملت سوریه شکست خورد اما اردوغان همچنان به اتخاذ سیاست‌های تنش‌زای خود در منطقه ادامه می‌دهد. ایجاد پایگاه نظامی در عراق و ایده انضمام شهر موصل به ترکیه، چالش جدیدی را برای این کشور با دولت و ملت عراق ایجاد کرد. همچنین حضور نظامی در لیبی و تحولات اخیر میان ارمنستان و آذربایجان، همه نشأت گرفته از ایده‌ها و انگاره‌های تُرک‌سازی منطقه تحت رهبری واحد و ذیل پرچم ترکیه از سوی اردوغان است؛ همان راهبرد نوعثمانی‌گری؛ تمامی این موارد مؤیدی بر نقش تعیین‌کننده ترکیه در جهان اسلام است. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه نیز در مراسمی که به مناسبت اعلام برنامه‌های انتخاباتی حزب عدالت و توسعه در آنکارا پایتخت این کشور در ماه گذشته برگزار شد، چنین بیان داشت: «جهان اسلام انتخابات ترکیه را زیر نظر دارد و منتظر نتیجه آن است، زیرا نتیجه این انتخابات تاثیر مستقیم بر جهان اسلام خواهد داشت». بنابراین در این یادداشت بر آنیم تا تأثیر انتخابات ترکیه بر جهان اسلام را مختصراً تبیین کنیم.
در دو دهه اخیر دولت اردوغان با دنبال کردن سیاست خارجی «کثرت‌گرا» و «بازگشت به خاورمیانه» تبدیل به بازیگری تاثیرگذار و مهم در تحولات منطقه شد. این بازگشت با توجه به «میراث امپراتوری عثمانی» و «پیوندهای تاریخی» میان مردم ترکیه و کشورهای خاورمیانه اتفاق افتاد.
حضور نظامی این کشور در شمال عراق، شمال و شمال شرق سوریه و حمایت از جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در نوار غزه سبب شده تا باقی‌ماندن یا رفتن اردوغان تبدیل به مساله‌ای مهم برای بازیگران فعال در تحولات منطقه شود. به عبارت دیگر با شکست اردوغان در انتخابات ممکن است سیاست خاورمیانه‌ای ترکیه تغییر کرده و این کشور در بسیاری از پرونده‌های منطقه رویکرد تهاجمی را کنار بگذارد.
اردوغان، رئیس‌جمهور «عمل‌گرای» ترکیه، با در نظر گرفتن فضای افکار عمومی جهان اسلام و مردم ترکیه همواره تلاش کرده مطابق با منافع ملی ترکیه نسبت به عملکرد گروه‌های مقاومت موضع حمایتی یا انتقادی اتخاذ کند؛ به عنوان مثال، در جریان بحران سوریه، آنکارا با اعلام حمایت از معارضان سوری، در ردیف دشمنان نظام قانونی سوریه و حامیان آن از جمله حزب‌الله لبنان قرار گرفت. با این حال در هنگامه مقابله گروه‌های فلسطینی با اسرائیل، اردوغان و اعضای کابینه وی موضع حمایتی نسبت به جهاد اسلامی و حماس دارند؛ به عبارت دیگر متغییر اصلی و تاثیرگذار برای آنکارا جهت حمایت از گروه‌های مقاومت، منافع این کشور است. با این حال تاکید وی بر برخی شعارها همچون حمایت از آرمان فلسیطین تبدیل به بخشی از هویت سیاسی حزب عدالت و توسعه شده است.
نکته‌ی مهم این است که کشورهای جهان اسلام با تمام نکاتی که برخی از آنها پیش از این بیان شد، موافق تداوم ریاست جمهوری اردوغان در ترکیه هستند. کشورهای حوزه خلیج فارس با نقش آفرینی ترکیه در خاورمیانه راحت نبوده اند، اما آنها این اختلافات را کنار گذاشته و تصمیم گرفته‌اند با اردوغان همکاری کنند. به گفته تحلیلگران، نزدیکی‌های اخیر در روابط کشورهای حاشیه خلیج فارس با ترکیه، نه تنها منجر به تزریق نقدینگی بسیار ضروری به اقتصاد کند شده ترکیه شد، بلکه به عنوان تأیید اردوغان و رای اعتماد به حکومت او عمل کرد.
سفر تاریخی اردوغان به عربستان سعودی در سال گذشته میلادی پایانی بر مناقشه تلخ بین ترکیه و ریاض بود که پس از قتل و مثله کردن جسد جمال خاشقجی، ستون‌نویس عربستانی الاصل روزنامه واشنگتن پست در سال ۲۰۱۸ در کنسولگری عربستان در استانبول بروز یافت. هم ریاض و هم امارات مخالف حمایت اردوغان از احزاب اسلامگرا در منطقه بوده‌اند. رهبر ترکیه همچنین سال گذشته اولین سفر رسمی خود در یک دهه اخیر به امارات را داشت و در آنجا با شیخ محمد بن زاید آل نهیان (معروف به MBZ) ولیعهد وقت آن زمان که اکنون رئیس امارات است، دیدار کرد. این بازدید پس از سفر مهم محمد بن زاید آل نهیان به آنکارا در سال ۲۰۲۱ انجام شد. هر دوی این تنش زدایی‌ها برای ترکیه مزایای مالی داشت. آنکارا از عربستان قول یک سپرده گذاری پنج میلیارد دلاری بانک مرکزی را گرفت و امارات نیز یک صندوق سرمایه گذاری ۱۰ میلیارد دلاری برای ترکیه ایجاد کرد.
بنابراین گرچند ترکیه با هدایت رجب طیب اردوغان صدمات زیادی به کشورهای حوزه جهان اسلام وارد آورده است؛ لکن در برآیند کلی انتخاب او خبر خوبی برای کشورهای مذکور خواهد بود.
منابع
- خیانت‌های اردوغان در جهان اسلام، وطن امروز، 28/06/1401
- دیپلماسی ایرانی، 12/12/1401، کد خبر: ۲۰۱۸۰۴۶
هسته جهان اسلام و همگرایی اسلامی اندیشکده
