دیپلماسی دیجیتال و کمرنگ‌شدن مرزهای سرزمینی در روابط بین‌الملل

اندیشکده رهیافت؛

تنوع و پیچیدگی روابط بین‌الملل هم‌زمان با پیشرفت فناوری

امروزه نمی­‌توان روابط بین­‌الملل را تنها در مذاکرات رسمی میان کشورها یا سازمان­‌های بین­‌المللی جستجو کرد. این در حالی است که گذشته‌ی روابط بین‌الملل را شاید تنها در روابط میان کشورها به صورت سنتی بتوان رهگیری کرد؛ اما با پیشرفت فناوری و چندبعدی­ شدن ارتباطات، روابط بین­‌الملل نیز تنوع و پیچیدگی قابل توجهی پیدا کرده است. بر همین اساس نیز لازم است ابعاد دیگری از مناسبات جهانی و بین‌­المللی بررسی شود و در این میان، دیپلماسی دیجیتال اهمیت زیادی می­‌یابد.

دیجیتالی شدن در حوزه دیپلماسی

دیپلماسی دیجیتال از جمله مفاهیمی است که امروزه در عرصه سیاست خارجی و دیپلماسی کاربرد فراوان دارد. این مفهوم و اصطلاح ابتکاری از جانب ویلسون دیزارد بود که آن را به‌کارگیری فناوری ارتباطات و اطلاعات در سیاست تعریف می­‌کرد. بر همین اساس دیجیتالی ­­شدن در حوزه دیپلماسی به فرایندی گفته می­‌شود که انسان از طریق ابزارها، فنون و رسانه­‌هایی نظیر اینترنت، رایانه و پیام­رسان­‌ها به تولید و اشاعه نمادها و معانی در عرصه سیاست خارجی و مناسبات دیپلماتیک می­‌پردازد (فرهنگی و همکاران، 1393: 93).

دیپلماسی دیجیتال؛ فرازمانی و فرامکانی

دیپلماسی دیجیتال دارای ویژگی فرازمانی و فرامکانی است. مقصود از این ویژگی آن است که بر خلاف سایر مدل­‌های دیپلماسی، در دیپلماسی دیجیتال زمان و مکان محدودیتی جدی محسوب نمی­‌شود. این ویژگی باعث می­‌شود بازیگران مختلف نظام بین‌­الملل در سطحی جهانی به برقراری ارتباطاتی گسترده با یکدیگر بپردازند. بر همین اساس نیز مرزهایی که مطابق با قرارداد وستفالیا تحت عنوان دولت­‌-ملت به رسمیت شناخته می­‌شوند، در دیپلماسی دیجیتال مؤلفه­ و محدودیتی جدی محسوب نمی­‌شوند؛ اگرچه نمی­‌توان اثر آن­ها را نادیده گرفت.

انتشار اطلاعات گسترده در سطح جهانی در مدت زمان کم

نکته اساسی در دیپلماسی دیجیتال بهره‌­گیری از ابزارهایی است که در مدت زمانی کم می­‌تواند اطلاعات گسترده‌­ای را در سطح جهانی منتشر کند. بر همین اساس نیز موضوعات مختلفی که در روابط بین­‌الملل جریان دارد و کشوری می­‌خواهد یک یا چند مورد از آن را برای ملل مختلف برجسته کند از این نوع دیپلماسی استفاده شایانی به عمل می­‌آورد. از این رو امروزه دیپلماسی دیجیتال را می­‌توان شایع‌­ترین و رایج‌­ترین مدل در دیپلماسی عمومی دانست و ابزارهای مورد استفاده در آن را دارای کارایی فراوان در این نوع دیپلماسی محسوب کرد.

متقاعدسازی افکار عمومی با استفاده از دیپلماسی دیجیتال

سیاستمداران زیادی از این ابزار برای برقراری روابط با سایرین استفاده می­‌کنند. آن­ها از این نوع دیپلماسی برای برقراری رابطه با مخاطبان خود در سطحی بین­‌المللی بهره می‌­گیرند و سعی می­‌کنند افکار عمومی را با خود همراه کرده یا درباره موضوعی خاص متقاعد کنند. هنگامی که افکار عمومی با تصمیمی جهانی موافقت یا مخالفت کرده و موضوع یا مسئله­‌ای در میان آن­ها اهمیت یابد، هرگونه سیاستی در داخل کشورها نسبت به مسائل جهانی ناگزیر از مواجهه با افکار عمومی داخلی خود بوده و باید آن را متقاعد کند.

استفاده‌ی گسترده‌ی سیاستمداران آمریکا از ابزارهای رسانه‌ای

ایالات متحده آمریکا از جمله مهم­ترین کشورهایی است که دیپلماسی دیجیتال در آن مورد استفاده قرار می­‌گیرد. بخش زیادی از سیاسمتداران آمریکایی از ابزارهای رسانه‌­ای نظیر توئیتر بهره می­‌گیرند و در برنامه‌­های خود نسبت به تأثیرگذاری بر جامعه جهانی سهم قابل توجهی را به آن اختصاص می­‌دهند. این امر از نگاهی ناشی می­‌شود که روابط بین‌­الملل را تنها در مدل قدیمی و ساده آن خلاصه نمی­‌کند و برای اثرگذاری و تحلیل آن از مؤلفه­‌ها و سطوح مختلفی استفاده می­‌کند.

نتیجه‌

بنابراین امروزه لازم است در تحلیل مناسبات دیپلماتیک میان کشورها و تجویز برای بهبود آن به ابعاد و مؤلفه­‌هایی جدید توجه شود و تنها از تحلیل کلاسیک استفاده نشود. از جمله این مؤلفه­‌ها و محورها دیپلماسی دیجیتال و ابزارهایی است که در آن برای برقراری روابط استفاده می­‌شود و تأثیری جدی بر مناسبات دیپلماتیک دارد. نمونه‌­های مختلف و متنوعی از این بهره­‌گیری وجود دارد که لازم است به آن­ها توجه شود و به میزان سهمی که می‌توانند در روابط بین‌­الملل داشته باشند مورد تحلیل و تجویز قرار گیرند.

منابع:

فرهنگی، علی­اکبر و دیگران. (1393)، «دیپلماسی دیجیتال و روابط میان دولت­ها در جوامع معاصر»، فصلنامه مطالعات رسانه­ای، شماره بیست و چهارم: صص 99-89.

هسته فرهنگ و مشارکت سیاسی اندیشکده