نگاهی کوتاه به راهبرد بازدارندگی از منظری اسلامی
مهمترین مستند قرآنی در زمینه بازدارندگی آیه 60 سوره انفال است: «وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ» در این آیه امر شده است که باید هر آنچه از نیرو و توان را که امکان‌پذیر است فراهم کرد تا به وسیله آن بتوان در دل دشمنان خدا ترس انداخت. اصطلاح ارهاب در این آیه از اهمیت خاصی در حوزه بازدارندگی برخوردار است و به معنای ترساندن، به وحشت انداختن و ایجاد ناامنی است. با این کار می‌توان بازدارندگی لازم را ایجاد کرد و از اقدامات خرابکارانه و ضدامنیتی دشمن جلوگیری نمود. باید توجه داشت که مطابق با این آیه ترس انداختن در دل دشمن عملی مشروع بلکه لازم بوده و در پیشبرد اهداف حکومت اسلامی در سیاست خارجی بسیار مؤثر است.
مهمترین مستند قرآنی در زمینه بازدارندگی آیه 60 سوره انفال است:
«وَ أَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّةٍ وَ مِنْ رِباطِ الْخَيْلِ تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَ عَدُوَّكُمْ»
در این آیه امر شده است که باید هر آنچه از نیرو و توان را که امکان‌پذیر است فراهم کرد تا به وسیله آن بتوان در دل دشمنان خدا ترس انداخت. اصطلاح ارهاب در این آیه از اهمیت خاصی در حوزه بازدارندگی برخوردار است و به معنای ترساندن، به وحشت انداختن و ایجاد ناامنی است. با این کار می‌توان بازدارندگی لازم را ایجاد کرد و از اقدامات خرابکارانه و ضدامنیتی دشمن جلوگیری نمود. باید توجه کرد که مطابق با این آیه ترس انداختن در دل دشمن عملی مشروع بلکه لازم بوده و در پیشبرد اهداف حکومت اسلامی در سیاست خارجی بسیار مؤثر است.
از دیگر مفاهیم مهم این آیه اصطلاح قوه است که به صورت عام بیان شده و نباید آن را محدود تفسیر کرد. بر همین اساس لازم است تمامی مصادیق و ابزارهایی را که باعث افزایش قدرت میشود بکار برد و در بهره‌گیری از آنها محدود نشد. بر همین اساس این آیه تنها به میدان جنگ محدود نمی‌شود، بلکه تمامی مواردی را که باعث ایجاد رعب در دل دشمنان میشود دربرمیگیرد. این حکم حکمی ثابت برای تمامی زمان‌ها و مکان‌ها بوده و از این جهت نیز محدود نمی‌شود (صدر، 1393: 135 و 136).
رهبر انقلاب اسلامی نیز در یکم فروردین ماه سال 1398 بازدارندگی را تنها در موضوع نظامی منحصر نکرده و به بازدارندگی در جنگ اقتصادی نیز اشاره کرده‌اند:
البته ما باید در این جنگ، دشمن را شکست دهیم و به توفیق الهی، او را شکست خواهیم داد؛ اما این کافی نیست، بلکه باید بازدارندگی ایجاد کنیم و به مرحله‌ای برسیم که دشمن احساس کند نمی‌تواند از معبر مسائل اقتصادی به کشور ضربه وارد کند و ملت را تحت فشار قرار دهد.
….. ما در مسائل نظامی در شرایطی قرار داشتیم که امکان مقابله با تهاجم هوایی و یا حمله موشکی دشمن را نداشتیم؛ اما اکنون به مرحله‌ای رسیده‌ایم که دشمنان ما در منطقه و یا دشمنانی که در منطقه نیرو دارند، می‌دانند که جمهوری اسلامی ایران، می‌تواند با موشک‌های نقطه‌زن و دقیق خود با هر تهاجمی مقابله کند و پاسخ کوبنده بدهد.
مطابق با دیدگاه اسلامی راهبرد بازدارندگی مبتنی بر نگاهی بدبینانه به انسان مطرح نشده است. در واقع هدف از این راهبرد، احتیاط دولت‌ها در رابطه با یکدیگر به دلیل شریر بودن طبع انسانها نیست، بلکه ایجاد ترس در دل افرادی است که دشمن خدا و مسلمانان محسوب شده و سعی در ریشه کن کردن اسلام دارند. در مقابل چنین افرادی لازم است بازدارندگی را در حد اعلای خود ایجاد کرد تا نتوانند به خود اجازه پیشروی و حمله در سطوح مختلف را با مسلمانان بدهند.
منابع:
- صدر، سید محمدباقر. (1393)، اسلام، راهبر زندگی؛ مکتب اسلام؛ رسالت ما، ترجمه مهدی زندیه، قم: پژوهشگاه علمی تخصصی شهید صدر، چاپ اول.
- بیانات آیتالله خامنهای در دیدار با زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی مورخ 1/1/1398.
هسته تعاملات فرامنطقه‌ای اندیشکده
