مدیریت عمومی و زمامداریمصاحبه و گفتگو
گزارش نشست «چارچوب نظری نظارت و کنترل شایسته‌محور در بخش دولتی ایران»
نشست «چهارچوب نظری نظارت و کنترل شایسته‌محور در بخش دولتی ایران» با حضور دکتر روح‌الله تولایی، عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه امام حسین علیه‌السلام و آقای حمیدرضا طاهری جانبازلو، پژوهشگر گروه مدیریت اندیشکده رهیافت در دانشگاه امام حسین علیه‌السلام برگزار شد.
به گزارش اندیشکده رهیافت، نشست «چهارچوب نظری نظارت و کنترل شایسته‌محور در بخش دولتی ایران» با حضور دکتر روح‌الله تولایی؛ عضو هیأت علمی دانشکده مدیریت دانشگاه امام حسین علیه السلام و آقای حمیدرضا طاهری جانبازلو؛ پژوهشگر گروه مدیریت اندیشکده رهیافت در دانشگاه امام حسین علیه السلام برگزار شد.
در این نشست ابتدا آقای طاهری جانبازلو به ارائه پژوهش انجام شده در این موضوع پرداخت و پس از آن دکتر تولایی به نقد و ارزیابی پرداختند.
آقای طاهری جانبازلو با اشاره به اصالت فرد در نگاه شهید صدر بیان کرد که آنچه وجود حقیقی خارجی دارد فرد است و خانواده و جامعه دارای وجود مستقل از فرد نیستند؛ بلکه دو حیثیت اصیل فرد انسان هستند. طاهری جانبازلو همچنین افزود: «جامعه چیزی جز جمع افراد نیست. در نتیجه کمال افراد جامعه شرط لازم و کافی برای رشدیافتگی و کمال آن جامعه است و در سازمان‌های اجتماعی نیز در صورتی که اعضای سازمان افراد رشدیافته‌ای باشند و الگوهای مدیریت سازمانی نیز تعارضی با رشد یافتگی این افراد نداشته باشد، سازمان‌های اجتماعی نیز موفق خواهند بود. در نتیجه ادعا می‌شود که اگر اعضای سازمان رشد یافته باشند، سازمان نیز سازمان موفقی خواهد بود. به رشدیافتگی افراد جامعه برای نقش‌آفرینی کمال‌گرا در سازمان‌های اجتماعی، شایستگی می‌گوییم.»
وی در ادامه با تکیه بر مقدمات ارائه شده استدلال کرد که «مدل مطلوب مدیریت برای جوامع اسلامی، مدیریت مبتنی بر شایستگی است». همچنین نسبت این مدل با مدل‌های دیگر در علم مدیریت را چنین تبیین کرد: «… این ادعا به معنای انکار بی ثمر بودن الگوهای دیگر مدیریتی از قبیل اصول‌گرایی، فرایند‌گرایی، نتیجه گرایی و … و همچنین ضرورت بهره بردن از الگوهای برنامه‌ریزی، سازماندهی، هدایت، نظارت و کنترل نیست. بلکه آنچه ادعا می‌شود این است که مقوله محوری در مدیریت بهره بردن از مدیران و نیروی انسانی شایسته است که خلأ این مهم را با هیچ الگوی دیگری از مدیریت نمی‌توان جبران کرد.»
طاهری جانبازلو در ادامه به تعریف مفاهیم پرداخت و در تعریف شایستگی گفت: «شایستگی، رشدیافتگی افراد جامعه برای نقش‌آفرینی کمال‌گرا در سازمان‌های اجتماعی است.» همچنین در تعریف مدیریت بر مبنای شایستگی گفت: «مدیریت بر مبنای شایستگی رویکردی به مدیریت است که در آن اصل محوری مدیریت سازمان به کارگیری نیروی انسانی شایسته است.»
وی بعد از تبیین مبانی و تعریف مفاهیم مؤلفه‌های شایسته‌محوری در سازمان را در برنامه‌ریزی و تصمیم‌گیری، سازماندهی، نظارت و کنترل، فرهنگ سازمانی، مدیریت منابع انسانی، مدیریت دانش و اطلاعات و مدیریت فناوری ارائه کرد و گفت: «سازمان شایسته‌محور سازمانی است که در موضوعات فوق برخوردار از مؤلفه‌های شایستگی در حد مطلوب باشد.»
در بخش سوم ارائه، طاهری جانبازلو به تبیین نقطه اهرمی حرکت به سمت شایسته‌محوری در سازمان‌ها پرداخت و بیان کرد: «نقطه اهرمی تغییر باید دارای این ویژگی‌ها باشد: 1. باید دارای اثرگذاری معنادار بر سایر متغیرهای تغییر باشد؛ 2. امکان‌پذیری داشته باشد. در تغییر اجتماعی متغیری امکان‌پذیری بیشتری دارد که اولاً خود متغیر از نظریه‌های انتزاعی فاصله گرفته باشد (اگر چه ممکن است بر آن‌ها ابتنا داشته باشد) و عملگرایی در آن مشهود باشد؛ ثانیاً در بستر خطمشی قابلیت تحقق داشته باشد و بستر خطمشی، آن را برتابد. 3. در کوتاه مدت و میان مدت قابل دستیابی باشد.» در ادامه آقای جانبازلو ضمن بیان نقاط اهرمی تغییر پیشنهاد شده در ادبیات موضوع توسط اندیشمندان، نظارت و کنترل شایسته‌محور را به عنوان نقطه اهرمی پیشنهادی مطرح کرد و در مقام استدلال چنین گفت: «در نظارت و کنترل و به تبع آن نظام پاداش و تنبیه بر مبنای شایستگی می‌تواند نقطه اهرمی ارتقای شایسته‌محوری در سازمان‌های دولتی باشد. چرا که: اولاً یک متغیر اقتصادی و حیثیتی است و به دلیل ارتباط با اقتصاد و همچنین وجهه نیروی انسانی و سازمان، مؤثر بر بسیاری از متغیرهای دیگر است. ثانیاً به دلیل این که کمی‌گرایی و وجه اقتصادی آن پررنگ است، عملگرایی قابل توجهی دارد و همچنین چنان‌چه در ادامه در بخش تحلیل خطمشی بیان خواهیم کرد در بستر خطمشی نیز قابلیت تحقق دارد. ثالثاً متغیرهای متکی بر مفاهیم کمی و اقتصادی در مقایسه با متغیرهای فرهنگی در کوتاه مدت دست یافتنی‌تر هستند.»
این پژوهشگر در ادامه مدل نظارت و کنترل شایسته‌محور و عناصر آن را ارائه کرد. در بخش بعدی طاهری جانبازلو ضمن ارجاع به پژوهش‌های گذشته در موضوع نظارت و کنترل در سازمان‌های دولتی ایران بیان کرد که فاصله معناداری بین وضع موجود و وضع مطلوب نظارت و کنترل شایسته‌محور در سازمان‌های دولتی ایران وجود دارد. وی همچنین به برخی سیاست‌ها و قوانین حامی نظارت و کنترل شایسته‌محور در کشور اشاره کرد. در بخش نهایی طاهری جانبازلو به ارائه اقدامات پیشنهادی جهت حرکت از وضع موجود به سمت وضع مطلوب در شرایط فعلی کشور پرداخت. به این منظور ابتدائاً وی چارچوب نظارت و کنترل شایسته‌محور را که با استفاده از روش تحلیل مضمون استخراج شده بود ارائه کرد. عناصر این چارچوب به این قرار است: تسهیل‌گری، شفافیت، پاسخگویی، مصونیت، یکپارچگی، آینده‌نگری، مدیریت تعارض منافع، پاداش و تنبیه، فساد‌گریزی، حفظ حریم خصوصی و عدالت محوری. در گام بعد ایشان اقدامات پیشنهادی را در قالب نظارت بالا به پایین و نظارت پایین به بالا مطرح کرد.
بعد از ارائه پژوهش، جناب آقای دکتر روح‌الله تولایی که ناقد نشست بود، چند نکته را خاطر نشان کرد. دکتر تولایی ضمن تأکید بر اهمیت موضوع، نظارت و کنترل در سازمان‌های دولتی ایران را مسأله‌ای مهم و دارای اولویت برشمرد. ایشان همچنین ضرورت توجه و پرداختن به نظریه‌های رقیب اصالت فرد را خاطر نشان کرد و به صورت خاص به نظریه علامه طباطبایی و شهید مطهری اشاره نمود. همچنین ضرورت مراجعه به منابع و مراجع به‌روزتر در نظارت و کنترل را مورد اشاره قرار داد. در نهایت دکتر تولایی پیشنهاد داد که با استفاده از روش‌های پژوهش کمی، عناصر چارچوب خط مشی مورد رتبه‌بندی و اولویت‌بندی قرار گیرند.
هسته نظام اداری اندیشکده
