نفت و گاز، سلاح جهان اسلام علیه رژیم صهیونیستی (۱)
هر کدام از کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز در بهره‌برداری از این منابع، پارادایم و رویکرد خاصی را مدنظر قرار می‌دهند. کسب درآمدهای نفتی، افزایش قدرت بین‌المللی، تأمین نیازهای مصرفی داخلی و غیره از جمله رویکردهای متفاوتی است که این کشورها مدنظر قرار می‌دهند. پس از جریان ملی‌شدن صنعت نفت کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز و مقابله با تضییع منافع ملی توسط کشورها و شرکت‌های استثمارگر، کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز که در آن زمان اکثریت تقاضای نفت خام جهان را پوشش می‌دادند به تأسیس سازمانی تحت عنوان اوپک یا سازمان کشورهای صادرکنندۀ نفت مبادرت کردند. با گذشت نزدیک به ۶۳ سال از تأسیس اوپک و با این ملاحظه که عمدۀ کشورهای عضو اوپک، کشورهای اسلامی هستند، سؤال مهمی که لازم است به آن پاسخ داده شود این است که کشورهای اسلامی تا چه اندازه توانسته‌اند از ظرفیت منابع نفت و گاز خود یا سازمان‌هایی نظیر اوپک در راستای ارزش‌ها و منافع اسلامی و ملی خود بهره ببرند؟
مقدمه
هرکدام از کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز در بهره‌برداری از این منابع، پارادایم و رویکرد خاصی را مدنظر قرار می‌دهند. کسب درآمدهای نفتی، افزایش قدرت بین‌المللی، تأمین نیازهای مصرفی داخلی و غیره از جمله رویکردهای متفاوتی است که این کشورها مدنظر قرار می‌دهند. پس از جریان ملی‌شدن صنعت نفت کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز و مقابله با تضییع منافع ملی توسط کشورها و شرکت‌های استثمارگر، کشورهای دارندۀ منابع نفت و گاز که در آن زمان اکثریت تقاضای نفت خام جهان را پوشش می‌دادند به تأسیس سازمانی تحت عنوان اوپک یا سازمان کشورهای صادرکنندۀ نفت مبادرت کردند. با گذشت نزدیک به ۶۳ سال از تأسیس اوپک و با این ملاحظه که عمدۀ کشورهای عضو اوپک، کشورهای اسلامی هستند، سؤال مهمی که لازم است به آن پاسخ داده شود این است که کشورهای اسلامی تا چه اندازه توانسته‌اند از ظرفیت منابع نفت و گاز خود یا سازمان‌هایی نظیر اوپک در راستای ارزش‌ها و منافع اسلامی و ملی خود بهره ببرند؟ در اولین یادداشت از مجموع دو یادداشتی که در این موضوع ارائه خواهد شد، با درنظرگرفتن بیانات رهبر معظم انقلابمدظله‌العالی در خصوص قطع صدور نفت به رژیم صهیونیستی توسط کشورهای اسلامی، سوابق تاریخی و آثار تقابل کشورهای اسلامی با رژیم صهیونیستی در حوزۀ نفت، گاز و فراورده‌های نفتی مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تأکیدات رهبر معظم انقلابمدظله‌العالی قطع صدور نفت به رژیم صهیونیستی
پس از انجام عملیات طوفان‌الأقصی و شکست غیرقابل‌ترمیم نظامی و امنیتی رژیم صهیونیستی از گروه‌های مختلف جبهۀ مقاومت اسلامی در فلسطین و انجام جنایات وحشیانۀ این رژیم در بمباران مناطق غیرنظامی و قتل‌عام غیرنظامیان و کودکان در نوار غزه، رهبر معظم انقلابمدظله‌العالی در بیانات خود بر قطع راه صدور نفت به رژیم صهیونیستی و نفی همکاری اقتصادی کشورهای اسلامی با این رژیم تأکید کردند:
- «از دنیای اسلام توقع بیشتری هست دولت‌های مسلمان باید بدانند که اگر امروز به فلسطین کمک نکنند، هرکس هر جور می‌تواند کمک کند، دشمن فلسطین را که دشمن اسلام و دشمن انسانیت است تقویت کرده‌اند و فردا همین خطر، خودشان را تهدید خواهد کرد. آنچه دولت‌های اسلامی باید بر آن پافشاری کنند، قطع فوری این جنایت‌هایی است که دارند در غزه انجام می‌دهند؛ این بمباران‌ها باید فوراً قطع بشود؛ راه صدور نفت و ارزاق به رژیم صهیونیستی را ببندند؛ دولت‌های اسلامی با رژیم صهیونیستی همکاری اقتصادی نکنند؛ در همۀ مجامع جهانی با صدای بلند این جنایت را، این فاجعه‌آفرینی را، بدون تردید و بدون لکنت محکوم کنند. این‌جور نباشد که در یک اجتماع اسلامی یا اجتماع عربی، همان چندنفری هم که حرف می‌زنند، یا دوپهلو حرف بزنند یا با لکنت حرف بزنند؛ صریح حرفشان را بزنند. معلوم است دارد چه اتفاقی می‌افتد؛ بایستی رژیم صهیونیستی محکوم بشود، بایستی همۀ دنیای اسلام علیه رژیم صهیونیستی بسیج بشوند» (خامنه‌ای، الف، ۱۴۰۲).
- «بعضی دولت‌های مسلمان، در مجامع و در اظهارات و مانند اینها گاهی بمباران‌ها را محکوم می‌کنند – حالا بعضی محکوم هم نمی‌کنند! _ [اما] این کافی نیست؛ بایستی این جریان و شریان حیاتی رژیم صهیونیستی را قطع کنند. بایستی نگذارند که نفت و انرژی و کالا و امثال اینها وارد رژیم صهیونیستی بشود. بایستی روابط سیاسی‌شان [با رژیم صهیونیستی] را لااقل برای یک مدت محدود – فرض کنید تا یک سال یا کمتر یا بیشتر – قطع کنند؛ اگر می‌خواهند این جنایات انجام نگیرد، این فاجعه متوقّف بشود و تمام بشود. این کار وظیفۀ آن‌ها است، ملت‌ها هم نباید بگذارند مظلومیت مردم فلسطین فراموش بشود؛ باید این اجتماعات را و این حرکات را ان‌شاءالله دنبال کنند» (خامنه‌ای، ب، ۱۴۰۲).
ایشان درگذشته نیز در پی جنایات همیشگی رژیم صهیونیستی توصیه‌هایی در زمینۀ استفاده از نفت و گاز به‌عنوان سلاحی در جهت حمایت از فلسطین در برابر رژیم صهیونیستی و حامیان آن داشتند:
- «من این‌طور به نظرم می‌رسد، از جمله کارهای مهمی که دولت‌های عرب می‌توانند بکنند این است که صادرکنندگان نفت از نفت استفاده کنند. این حرفی که غربی‌ها در دنیا به راه انداخته‌اند که از سلاح نفت استفاده نکنید، حرف درستی نیست. نفت مال ملت‌هاست و باید به سود خودشان از آن استفاده کنند. آمریکایی‌ها از گندم و از محصولات غذایی به‌عنوان سلاح استفاده کردند؛ در خیلی جاهای دنیا هم می‌کنند چرا کشورهای اسلامی و عربی این حق را نداشته باشند؟ یک ماه – فقط یک ماه – به‌صورت نمادین و سمبلیک، صادرات نفت را به همة کشورهایی که با اسرائیل روابط حسنه دارند قطع کنند. امروز دنیا حرکت را – حرکت کارخانه‌ها – روشنایی و انرژی را – انرژی برق – و حرارت را که سه عنصر اصلی زندگی‌اش است از نفت ما دارد اگر نفت ما در اختیار آن‌ها قرار نگیرد، حرکت کارخانجات، روشنایی و حرارت متوقّف خواهد شد مگر این چیز کمی است؟ دولت‌های عرب به‌خاطر خودشان این کار را بکنند. یک ماه – نه اینکه دائم – به‌صورت نمادین به‌عنوان حمایت از ملت فلسطین این کار را بکنند. دنیا تکان می‌خورد این از کارهایی است که می‌توانند بکنند» (خامنه‌ای، الف، ۱۳۸۱).
- «این مسئله قطع یک‌ماهۀ نفت که ما گفتیم، یک مسئله اساسی است. با این مسئله نمی‌شود سطحی برخورد کرد. البته یک مسئلۀ نمایشی هم نیست که دولتی تنها بایستد و بگوید من نفت خود را قطع می‌کنم؛ معلوم نیست چه طوری قطع می‌کند یا نمی‌کند این یک مسئله جدّی و واقعی است و باید همه تصمیم بگیرند. آمدند گفتند که قطع نفت به ضرر کشورهای قطع‌کننده است؛ درحالی‌که این‌طور نیست؛ این خطای در محاسبه است. قطع نفت به ضرر ملت‌ها نیست؛ به سود آن‌ها است. همین‌الان شما می‌بینید در نوسانات قیمت نفت، چند صباح قیمت به بیست و چهار دلار، بیست و پنج دلار می‌رسد؛ اما بعد از چند روز به پانزده دلار، شانزده دلار کاهش پیدا می‌کند. از بالارفتن و پایین آمدن قیمت‌ها ملت‌ها این‌همه ضرر می‌بینند؛ چون اختیار در دست دیگران است. با قطع یک ماه نفت، این قدرت تصمیم‌گیری در ملت‌های اسلامی آشکار خواهد شد. ملت‌ها و دولت‌های اسلامی نشان می‌دهند که می‌توانند علیه دیکتاتوری بین‌المللی و علیه خواست زورگویانی که فقط به سرنیزه متکی هستند، اقدام کنند باید این کار را بکنند؛ این اجتناب‌ناپذیر است. البته بعضی از دولت‌ها مواضع خوبی اتّخاذ کردند دولت سوریه و دولت لبنان شجاعانه ایستادند؛ مواضعشان، مواضع خوبی است؛ لیکن همه دولت‌های عربی، همه دولت‌های اسلامی و دولت‌های صادرکننده و تولیدکننده نفت باید به این وظیفۀ تاریخی خود اهمیت دهند. تاریخ در آینده روی این اقدام‌های تعیین‌کننده قضاوت خواهد کرد؛ امروز هم ملت‌ها قضاوت می‌کنند. امروز ملت‌ها براین‌اساس نسبت به دولت‌های خود و نسبت به صداقت و دلسوزی و پاک‌دامنی آن‌ها تصمیم‌گیری می‌کنند» (خامنه‌ای، ب، ۱۳۸۱).
پیش از دوران رهبری امام خامنه‌ایمدظله‌العالی و در دوران رهبری امام خمینیرضوان‌الله‌تعالی‌علیه نیز ایشان همواره به قطع هرگونه همکاری با رژیم صهیونیستی توسط کشورهای اسلامی تأکید داشتند و یکی از انتقادات ایشان به شاه نیز صادرات نفت به رژیم صهیونیستی بود.
اولین شوک نفتی؛ تحریم نفتی رژیم صهیونیستی و حامیان آن
«در سال ۱۹۷۳ نخستین شوک نفتی در جهان به وجود آمد که این شوک از ۱۷ اکتبر ۱۹۷۳ تا ۱۸ مارس ۱۹۷۴ (۲۵ مهر ۱۳۵۲ تا ۲۷ اسفند ۱۳۵۲) یعنی به مدت پنج ماه به طول انجامید. ماجرا از آنجا آغاز شد که کشورهای مصر و سوریه و دیگر کشورهای حمایت‌کنندة عربی فلسطین، غافلگیرانه به رژیم صهیونیستی و تأسیسات آن حمله کردند و جنگی میان اعراب و این رژیم درگرفت که به جنگ اکتبر یا جنگ کیپور شهرت یافت. در طول این جنگ، کشورهای عربی تحریم نفتی خود را علیه رژیم صهیونیستی و کشورها و شرکت‌هایی که با این رژیم مبادلات اقتصادی و تجاری داشتند، اعمال کردند. در بین کشورهای صادرکنندۀ نفت، رژیم وقت ایران با تحریم آنان همراه نشد و شاه اعلام کرد که از نفت به‌عنوان ابزار سیاسی استفاده نخواهد کرد. درنتیجه، کشورهایی مانند ایران و ونزوئلا همچنان فروش نفت خود به غرب را ادامه دادند؛ اما فاصلۀ جغرافیایی ونزوئلا با رژیم صهیونیستی و دیگر کشورهای غربی زیاد بود و علاوه بر افزایش قیمت نفت، هزینه هنگفت حمل‌ونقل را نیز در برمی‌گرفت. درنتیجه ایران به‌عنوان تنها گزینه مناسب جهت تأمین نیازهای نفتی رژیم صهیونیستی و جهان غرب در نظر گرفته شد» (نصیری زرقانی، ۱۴۰۱).
آثار تحریم رژیم صهیونیستی و حامیان آن در سال ۱۹۷۳
چهار برابر شدن قیمت نفت خام، افزایش قیمت سوخت، کمبود بنزین و سهمیه‌بندی آن، رکود و تورم و اعتصاب در برخی کشورهای اروپائی ازجمله آثار تحریم نفتی کشورهای اسلامی در سال ۱۹۷۳ بود. «تحریم منجر به رکود اقتصادی و تورم بالا در کشورهای غربی شد که تا اوایل ۱۹۸۰ نیز ادامه داشت. آمریکا به‌منظور مقابله با بحران نفت، مجبور به اتخاذ تصمیماتی همچون تثبیت قیمت و سهمیه‌بندی بنزین شد. دولت نیکسون به‌منظور تحریک بازار اکتشاف نفت در آمریکا قیمت نفت قدیمی (قبلاً کشف شده) را تثبیت و در مقابل، نفت جدید (جدیداً کشف شده) را مجاز به افزایش قیمت اعلام کرد. کمیابی نفت با سهمیه‌بندی بنزین در بسیاری از کشورها همراه شد. در ایالات متحده، دولت مجبور به اعمال نظام سهمیه‌بندی مبتنی بر پلاک ماشین شد. به این نحو که پلاک‌های فرد مجاز به سوخت‌گیری در روزهای فرد ماه و پلاک‌های زوج مجاز به سوخت‌گیری در روزهای زوج ماه بودند. از سوی دیگر دولت نیکسون به‌منظور کاهش مصرف سوخت در ایالات متحده، قانون ملی حداکثر سرعت ۸۹ کیلومتر بر ساعت را وضع کرد که تا ۱۲ سال بعد نیز پابرجا ماند» (ایرنا، ۱۳۹۷).
این مسئله نشان می‌دهد که باتوجه‌به آثار تحریم نفتی رژیم صهیونیستی و حامیان آن بر میزان عرضه و قیمت بازار نفت، گاز و فراورده‌های نفتی و به طور خاص، متأثر ساختن اقتصاد کشورهای سمت تقاضای این بازار که عمدتاً از کشورهای غیراسلامی و بعضاً حامی رژیم صهیونیستی هستند، درصورتی‌که مطابق با توصیۀ رهبر معظم انقلابمدظله‌العالی و دلسوزان جهان اسلام، کشورهای اسلامی در این موضوع متحد شوند، می‌توانند با تحریم نفتی رژیم صهیونیستی و حامیان آن، به اتمام جنایات و نسل‌کشی در فلسطین و نوار غزه خاتمه داده و بخشی از وظایف خود را در قبال آزادی فلسطین اشغالی ایفا نمایند.
در یادداشت بعد سعی می‌شود ضمن بررسی منابع تأمین‌کنندۀ نفت رژیم صهیونیستی، با استفاده از آمار بازار نفت به تفکیک کشورهای اسلامی و غیراسلامی، امکان عملیاتی‌شدن تحریم نفتی رژیم صهیونیستی و حامیان آن مورد بررسی قرار گیرد.
منابع و مآخذ
- خامنه‌ای، سید علی (۱۳۸۱، الف) بیانات در خطبه‌های نمازجمعه، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) – مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، مورخ: ۱۶/۰۱/۱۳۸۱، قابل‌دستیابی: khl.ink/f/3114
- خامنه‌ای، سید علی (۱۳۸۱، ب) بیانات در دیدار جمعی از کارگران و معلمان، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) – مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، مورخ: ۱۶/۰۱/۱۳۸۱، قابل‌دستیابی: khl.ink/f/3117
- حسینی، سید محمدجواد (۱۳۹۷)، سلاح نفت؛ از اکتبر سیاه آمریکا تا نوامبر خاکستری ایران -۲؛ جنگ یوم کیپور و تراژدی نفتی، خبرگزاری ایرنا، قابل‌دستیابی در: irna.ir/news/83063956
- نصیری زرقانی، آرش (۱۴۰۱)، آثار و پیامدهای شوک نفتی ۱۹۷۳ در ایران، مرکز اسناد انقلاب اسلامی، قابل‌دستیابی در: irdc.ir/fa/news/8231
- خامنه‌ای، سید علی (۱۴۰۲، الف)، بیانات در دیدار دانش‌آموزان و دانشجویان، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) – مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، مورخ: ۱۰/۰۸/۱۴۰۲، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/54271
- خامنه‌ای، سید علی (۱۴۰۲، ب)، بیانات پس از بازدید از نمایشگاه دستاوردهای نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، پایگاه اطلاع‌رسانی دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت‌الله‌العظمی سید علی خامنه‌ای (مدظله‌العالی) – مؤسسه پژوهشی فرهنگی انقلاب اسلامی، مورخ: ۲۸/۰۸/۱۴۰۲، قابل‌دستیابی در: khl.ink/f/54419
هسته منابع طبیعی و انرژی اندیشکده
