گزارش نشست «نقد و بررسی فصل 16 لایحه برنامه پیشنهادی هفتم توسعه»

به گزارش اندیشکده رهیافت، در راستای نقد و بررسی فصل 16 لایحۀ برنامۀ هفتم توسعه، نشستی با حضور آقای دکتر ابوالفضل اقبالی، متخصص حوزه جنسیت و خانواده و آقای محمدامین مهدی‌زاده، مسئول هستۀ زن و خانواده اندیشکدۀ رهیافت برگزار شد.

دکتر اقبالی در این نشست در مورد کلیت برنامه توسعه بیان نمود: این برنامه ظرفی است که مظروف آن نمی‌تواند سازگار با شعار و اهداف انقلاب اسلامی باشد. چون الگوی برنامه توسعه اساسا حرکت در روند مدرن شدن است و شاید چرخش رویکردی در برنامه توسعه خود به انقلاب نیاز دارد. ورود برنامه توسعه به ایران با اهداف مدرن شدن بوده است و لذا طبیعی است که میان رویکردهای اصیل انقلاب اسلامی با برنامه های توسعه فاصله باشد. در حوزه زنان نیز با هر رویکرد و گفتمانی در برنامه‌های توسعه ناگزیر از حرکت در اسناد بین الملل هستیم. نتیجه این موضوع نیز در برنامه های توسعه قبلی قابل مشاهده است. هرچند در نگاه اسلامی از جهت اهداف و نقش‌ها میان زن و مرد تفاوت وجود دارد اما الگویی که در برنامه های توسعه چهارم و ششم دیده می‌شود به دنبال حذف این تفاوت ها و توزیع برابر نقش ها است. از طرف دیگر رویکردهایی هم که دغدغه انقلاب اسلامی داشتند دچار بدفهمی هایی شدند و الگوی پیاده سازی شده آنها مبتنی بر نگاه انقلاب نبود. چرا که با حفظ همان نقش های اجتماعی تعریف شده، بر نقش های خانوادگی تاکید می کرد و خروجی آن یک ابر زن است که باید هر دو فضا را داشته باشد.( برنامه پنجم) به همین دلیل به نظر می رسد برنامه های توسعه به الگوی انقلاب اسلامی نزدیک نشدند.

این پژوهشگر حوزه جنسیت در زمینه اجرای برنامه‌های توسعه بیان کرد: در دو سه برنامه اول، جامعه مشغول پوست‌اندازی بود و  می‌خواست از مدل حکمرانی دوران جنگ به سمت یک مدل آکادمیک حرکت کند؛ از این جهت برنامه توسعه غربی را پیاده کرد. اما در باقی برنامه‌ها برخی مسئولین به تدریج فهمیدند که مدیریت در کشور بدون پاسخگویی هم می‌تواند باشد. لذا نوشتن برنامه توسعه به یک دورهمی تبدیل  شده است و چیزهایی می‌نویسیم برای اجرا نشدن.

دکتر اقبالی درباره کلیت بخش زنان و خانواده برنامه هفتم توسعه با اشاره به این‌که این بخش کاملاً بی‌هویت بوده و هیچ شناسنامه ای ندارد گفت: به زبان دیگر نمی توان دال مرکزی برای این برنامه پیدا نمود. در حالی که در سایر برنامه‌ها می شد از روح واحد سخن گفت. مثلاً در برنامه چهارم می‌دانید که مسئله برنامه مشارکت زنان است. یا در برنامه پنجم دغدغه بازگشت به خانواده پررنگ‌تر است. اما ادبیات این برنامه مخدوش است. چرا که نشانگان دوگفتمان در این وجود دارد و خبری از نشانگان انقلاب اسلامی نیست. ایشان یکی از دلایل این موضوع را وجود اختلاف نظر جدی میان بدنه تصمیم گیری دولت در حوزه زن و خانواده دانسته که نتیجه آن برنامه پیش رو است.

وی درباره ماده 79 برنامه پیشنهادی دولت با اشاره به محور آموزش همسرگزینی جوانان آن را نه مطابق با ظرفیت های نظام و نه نیاز کشور دانست و بیان کرد بسیار عجیب است که برای برنامه توسعه پنج ساله چنین پیشنهادی نوشته شده است. چرا که اهداف دیده شده در حد برنامه یک ساله یک معاونت وزارت خانه است. ایشان هم‌چنین عدم توجه به موضوع پیوست خانواده در این برنامه را که از دغدغه‌های مقام معظم رهبری است را از جمله خلأهای جدی این برنامه دانست.

در ابتدای این نشست، پیش از سخنان دکتر اقبالی، آقای محمدامین مهدی‌زاده مسئول هسته زن و خانواده اندیشکده رهیافت بیان کرد: پیش از بررسی خود برنامه باید به دو اشکال کلی در برنامه‌های توسعه اشاره نمود. اول اینکه هرچند ایده انقلاب اسلامی در زمینه زن و خانواده مشخص است. اما این ایده آن طور که لازم است در برنامه‌های توسعه بروز و ظهور نداشته و دولت ها متناسب با رویکرد خود در این زمینه برنامه نوشته اند. به عنوان نمونه برنامه چهارم، ششم و تا حدودی برنامه سوم توسعه براساس گفتمان برابری جنسیتی و متاثر از رویکردهای جهانی تدوین شده است. او یکی از دلایل این موضوع را در حد ایده باقی ماندن رویکرد انقلاب اسلامی عنوان کرد که نتوانسته مدل کامل و واضحی ناظر به ایده خود ارائه دهد. مسئله بعدی نیز دکوری بودن برنامه‌های توسعه است. متاسفانه مطابق گزارش و اعلام رسمی نهادهایی مثل مرکز پژوهش های مجلس تنها بین 20 تا 30 درصد شش برنامه های توسعه قبلی اجرا شده است که ضعف در حوزه سیاست نویسی و عدم اشراف نسبت به موضع موجود از جمله دلایل آن است.

این کارشناس در زمینه گفتمان حاکم بر برنامه هفتم بیان کرد هرچند نگاه خانواده‌گرایی در برنامه هفتم توسعه مانند برنامه پنجم دیده می‌شود اما نگرش جنسیتی آن در مقایسه با برنامه پنجم بسیار رقیق شده و در واقع دست به عصا در این زمینه جلو آمده است. حتی در موضوعاتی مانند اشتغال زنان که سعی می کند رویکرد جنسیتی ارائه دهد تنها به بحث نقش زنان شاغل در خانواده توجه کرده و هیچ نظری در مورد تناسب نظام اشتغال موجود با نظام جنسیتی مدنظر اسلام ندارد.

مهدی‌زاده سپس ناظر به ماده 79 لایحه پیشنهادی دولت با ماقبل نقد خواندن آن، عدم وجود منطق مشخص برای انتخاب موضوعات، اهداف کمی بسیار کم و دور از واقعیت موجود و هم چنین عدم مشخص کردن شیوه رسیدن به این اهداف در ماده 80 را از جمله ایرادات اصلی این ماده دانست. به عنوان نمونه بیان کرد در برنامه پیشنهادی دولت هدف کمی دیده شده برای آموزش اشتغال محور زنان در پنج سال 10 هزار نفر است. این درحالی است که طبق آمار نمایندگان مجلس سازمان فنی و حرفه‌ای سالیانه 160 هزار زن را آموزش می‌دهد. همچنین در ماده 80 نیز به تکرار بخشی از برنامه های ششم توسعه  در کنار تاکید دوباره بر وظایف نهادی برخی سازمان‌ها بسنده کرده است. اقای مهدی زاده با بیان اینکه خوشبختانه بخش زیادی از این اشکالات در کمیسیون تلفیق رفع شده است اما آن را نیز کامل ندانسته و بیان کرد مساله هویت‌بخشی به زنان و دختران ایرانی، ایجاد ظرفیت برای فعالیت های اجتماعی، سلامت جسمی، روحی و روانی زنان و ایجاد بسترهای لازم برای ایجاد نشاط و سرزندگی از جمله موضوعاتی است که مورد غفلت واقع شده است.

هسته زن و خانواده اندیشکده